O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti biznes moliyasi

Valyuta kurslari
Valyuta ayirboshlash shartnomalari (valyuta fyuchersi) muddatli shartnomalarga o‘xshaydi, chunki shartnoma tomonlar uchun shartnoma va belgilangan vaqtda belgilangan valyuta kurslari bo‘yicha pul almashtirish majburiydir. Fyuchers forvarddan farq qiladi, chunki ular muayyan shaxsiy valyutalar almashinuvi bilan ishlaydi, bunday shartnomalarda kelgusida muayyan miqdordagi almashinuv va amalga oshirish muddatlari belgilanadi. Boshqacha aytganda, fyuchers - standartlashtirilgan shartnomalar. Ushbu cheklovlar kelajakning moslashuvchanligini kamaytiradi. Natijada, standart tavsiflar kompaniyaning ehtiyojlariga to‘liq mos kelmasligi sababli muayyan valyuta riskini aniq haydash imkoni bo‘lmasligi mumkin.
Boshqa tomondan, fyuchersning standartlashtirilgan qiymati ularni valyuta kurslari bo‘yicha ixtisoslashtirilgan bozorda sotib olish va sotish mumkinligini ko‘rsatadi. Bu shuni anglatadiki, kompaniyalar ma'lum bir kontragentni identifikatsiya qilmasdan turib xejirlash (hedging) yaratishlari mumkin, chunki ular oddiygina bozorda fyuchers shartnomasini sotib olishlari mumkin. Xuddi shunday, kompaniyaga endi kerak bo‘lmagan fyuchers shartnomalari ham sotilishi mumkin emas.
Ricci va Di Nino 2000 ga ko‘ra, valyuta riskini minimallashtirish uchun tez-tez fyuchers qo‘llanilmaydi Future, forward-kontrakt va optsionlar xavfni kamaytirish yoki bartaraf etish uchun ishlatilishi mumkin bo‘lgan lotin moliyaviy vositalardir.
Iqtisodiy xavf
Muammo
Kompaniya farovonligi asosan valyuta kurslari o‘zgarishiga bog‘liq bo‘lsa, u kompaniya iqtisodiy xavfga duchor bo‘lgan deb hisoblanadi. Ba'zilar, tranzaksiya xavfini iqtisodiy xatarning bir qismi deb hisoblashadi va yuqorida ko‘rsatilgan iqtisodiy tavsifni hisobga olgan holda, bu adolatli. Iqtisodiy xavf quyidagi sohalarda paydo bo‘ladi:

• 
  
  xorijiy valyutadagi uzoq muddatli kreditlar, ularning qiymati xizmat ko‘rsatish (foizlarni to‘lash) bo‘yicha prognozlar bilan taqqoslaganda va valyuta kurslarining o‘zgarishiga qarab badal to‘lash bilan taqqoslanganda;
  
• 
  
  milliy valyutaning jalb etilgan chet el valyutalariga nisbatan kuchaytirilganligi va amaldagi faoliyatdan rejalashtirilgan natijalar bilan taqqoslaganda naqd pul oqimiga olib kelishi oqibatida haqiqiy aniq qiymat (NPV) prognozlarga mos kelmaydigan loyihalar;
  
• 
  
  kompaniyaning tashqi bozorga raqobatbardoshligini kuchaytirganda, kompaniya o‘z mamlakatidan tashqi bozorga chiqadi va milliy valyuta tegishli xorijiy valyutaga nisbatan mustahkamlanadi.
  

Aksariyat kompaniyalar iqtisodiy xavflarga duch keladilar