O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “Audit” kafedrasi

Ijtimoiy soha vakillarining etika kodeksi, 
Ijtimoiy xizmat vakillarining mintaqalararo 
assotsiatsiyasi tomonidan 1994 - yilda qabul qilingan bo’lib, ijtimoiy xizmatda odob ahloq 
normalarini o’zida aks ettiradi. Ijtimoiy xizmat ishchilarining ahloqiy etik normalarining o’ziga xos 
o’rni shundan iboratki, ishchilarning kasbiy faoliyati ma’lum bir shaxslarga, oilalarga hamda 
ijtimoiy guruhlarga yordam ko’rsatish bo’lib hisoblanadi.
Shu bilan birga etika kodeksi ijtimoiy xizmat ishchisida shakllanishi lozim bo’lgan quyida 
keltirilgan o’ziga xos sifatlarni ajratib ko’rsatadi: bular sabr bardoshlilik, muloyimlik, tartiblilik, 
emotsional turg’unlik, o’z o’zini baholashning shaxsiy o’xshashliligi. Ijtimoiy sohadagi ishchi 
o’zining shaxsiy obro’siga bo’lgan xis tuyg’uga, kasbga bo’lgan majburiyatga, vijdonga ega 
bo’lishi va uni rivojlantirib borishi, boshqa shaxslarning xis tuyg’ularini hurmat qilishi va samimiy 
bo’lishi lozim. Shuningdek, pedagogik malakaga ham ega bo’lishi maqsadga muvofiq bo’ladi. 
Ijtimoiy sohadagi ishchilarning ijtimoiy ish bo’yicha etika normalariga amal qilishlari ularni 
faoliyatlari davomida salbiy oqibatlardan himoya qiladi.
Ijtimoiy soha vakilining etika printsipiga mijoz oldidagi javobgarlik, hamkasblar hamda 
kasbi oldidagi, shuningdek, jamiyat oldidagi mas’uliyat, javobgarlik, majburiyatlar kiradi.
Hozirgi kunga kelib kasbiy etikaning turlari alohida tashkilotlar standartlari bilan tanishtirsa 
bo’ladigan etika kodekslari ( korporativ kodekslar) hamda butun bir soha ichidagi munosabatlarni 
tartibga soluvchi qoidalar (kasbiy kodekslar) bilan shakllantiriladi.
Kasbiy etika kodekslari. 
Kasbiy ahloqning etika kodeksi jamiyat oldida alohida majburiyatga ega bo’lgan kasblar 
uchun shziga xos o’rin egallaydi: davlvt xizmatchilarida, sudyalarda, shifokorlarda, buxgalterlarda 

---

va auditorlarda.
Turli yo’nalishdagi mutaxassislarning rivojlanib borayotgan kasbiy mahoratlari bilan borgan 
sari odob va ahloq to’qnashuvlari duch keladigan muammolar ko’payib bormoqda. Ularni faqatgina 
kasbiy bilimlarga tayanib hal qilib bo’lmaydi.
Shuning uchun ham etika kodekslarini ishlab chiquvchilarning asosiy vazifasi bu ahloqiy 
etik muammolarni va bahsli holatlarni hal etishga qaratilgan korporativ etika normalari va 
printsiplarini kasbiy doiraga jalb qilish va shakllantirish, kasbiy faoliyatning turli doiralarida 
suiiste’mollikka yo’l qo’yishni oldini olish bo’lib hisoblanadi.
Misol uchun: 
Kasbiy etika kodeksi hozirki kunning kashfiyoti emas. Xususan, 300 yildan ko’proq yil 
avval ishlab chiqilgan va shu kungacha samuray Kodeksi ( “Busido Sosinyu”) etib kelgan ( deyarli 
o’zgarmagan holatda). Mazkur Kodeks professional jangchining yurish turishini oddiy hayotda 
bo’lgani kabi jangda ham tartibga solib qo’yuvchi etik qoidalarni aks ettirgan.
Ushbu kodekslar o’z qoidalari bilan auditorlar, shifokorlar, jurnalistlar, huquqshunoslar va 
jamiyat uchun muhim bo’lgan boshqa kasb egalarining faoliyatini tartibga soluvchi qonunchilik 
hujjatlarini to’ldiradilar.
Barcha ushbu kodekslar u yoki bu kasbiy faoliyatni tartibga soluvchi ahloqiy etik 
normalardan iboratdir. Bundan tashqari, ularni quyidagicha nomlar bilan ham atashadi: “Kasbiy 
etika Kodeksi”, “Etika kodeksi”, “Sha’n kodeksi”, “Etik normalar deklaratsiyasi”, “Kasbiy 
printsiplar xartiyasi”, “ Deontologik kodeks” va boshqalar. 
Etika Kodekslarini qabul qilinishining sabablari. 
Kasbiy faoliyatda juda ko’plab shunday nozik farqlar mavjudki, ularni hatto muayyan bir 
mutaxassislarning huquq va majburiyatlarini belgilab qo’ygan amaldagi qonunchilik ham 
bo’ysundira olmaydi.
Shu munosabat bilan kasbiy ahloqni tartibga solishda qo’shimcha choralarga ehtiyoj 
tug’iladi. Ma’lum bo’lishicha, korporativ qoidalarni ishlab chiquvchi muayyan bir kasb egalari 
boshqalardan ko’ra ko’proq o’z muammolarini hal eta oladilar.
Bundan tashqari, kasbiy faoliyat haqidagi ko’pgina qonunchilik hujjatlarida korpopativ etika 
qoidalariga rioya etilishi lozimligi haqidagi bandlar o’z aksini topgan.
Huquqiy tartibga solish (butun bir jamiyat va alohida bir shaxsning hayotiga davlat 
aralashuvining bir ko’rinishi sifatida) an’anaviy tarzda diniy va ahloqiy normalar, urf odatlar va 
an’analar orqali bo’ysinuvchi jamiyatning ahloqiy etik doirasiga aktiv aralashishga yo’l 
qo’ymaydigan muayyan cheklovlarga ega. Ular bilan bog’liq holda, qabul qilingan etika 
kodekslarini fuqarolik jamiyati ichidagi jamoaviy munosabatlarni jamiyatning o’z kuchi orqali 
tartibga solishning natijasi sifatida qarash kerak.
Kasbiy etika kodekslarining mavjudligi 
— bu davlatning yordamisiz ham mustaqil ravishda 
o’z ahzolarining ahloqini tartibga soluvchi jamiyatning ahloqiy etukligidan darak beradi.
Ba’zi kasb vakillari (masalan, shifrkorlar, sudyalar) o’zining huquqiy holatidan kelib chiqib 
shaxsiy qaror qabul qilishda keng imkoniyatlarga ega bo’ladilar. Ularning harakatlarining erkinligi 
(qaysiki nafaqat ijtimoiy foydali bo’ladi, balki jamoaviy xavfli bo’lishi mumkin) qisman ma’lum bir 
huquqiy qoidalar bilan ,shuningdek, shaxsiy vijdoni bilan chegaralangan.
Shu munosabat bilan, etika kodekslarining vazifasi shundan iboratki, ular kasbiy uyushmalar 
a’zolarining yaxshi va yomon haqidagi qarama -qarshi qarashlarini umumiy bir xillikka keltiradilar.
Bunga u yoki bu kasbiy faoliyat asos bo’la oladigan, ijro etilishi majburiy bo’lgan 
korporativ printsip va normalarga havola qilgan holda ahloqiy ideallikni shakllantirish orqali 
erishish mumkin.
Jamiyat o’z a’zolarini rasmiy muayyan korporativ ahloqga rioya etishga majbur qilishi 
lozim, chunki hamma advokatlar, shifokorlar ham, sudyalar ham, jurnalistlar ham ko’ngilli 
ravishda, o’z xohishlari bilan o’z faoliyatlarida bu qoidalarni qo’llamaydilar.
Ko’pgina kasblar ushbu kasb egalariga jamiyat oldida yuqori majburiyat yuklaydilar. Shu 
munosabat bilan, etika kodeksi turli xil kasbiy suiiste’molliklarning va buzilishlarning oldini olish 
uchun qo’shimcha vosita bo’lib hisoblanadi.

---

 
Shunday qilib, etika kodekslarini qabul qilinishi sabablari quyidagilar (5-chizma): 

Kasbiy ahloqni qo’shimcha tartibga solishga bo’lgan ehtiyoj;

fuqarolik jamiyati ichidagi jamoaviy munosabatlarni shu jamiyatning o’z kuchi bilan 
tartibga solish.

Ba’zi kasb egalarining xulosa chiqarishda xaddan tashqari keng imkoniyatga egaligi.