O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “Audit” kafedrasi

2. Auditning axloq kodeksi va uning maqsadi 
Axloq me’yorlariga rioya etish oliy sifat, professional majburiyat va ma’naviy axloqiylikni 
ta’minlaydi va shu bilan birga jamiyatda auditor kasbiga hurmat va ishonch tuyg’usi ortadi. 
Jahon miqyosida auditorlik etikasining vujudga kelishi va rivojlanishiga AICPA (Amerika 
Etika kodeksi qabul qilish sabablari 
Kasbiy faoliyatning 
barcha nozik farqlarini 
qonunchilik qamrab 
olomaydi
Huquqiy tartibga 
solishlar chegarasi
Ba’zi kasblarning 
sub’ektivligi va ijtimoiy 
mazmuni

---

qasamyod qilgan buxgalterlar instituti), GAAS (Dunyoda amal qilayotgan auditorlar standarti) va 
SEC (Qimmatli qog’oz va birja operatsiyalarining narx qo’mitasi)lari katta ta’sir ko’rsatib keladi. 
AICPAning «Kasbiy etika asoslari» auditorlarning ish faoliyatlariga katta ta’sir ko’rsatadi. 
Mazkur kodeks 4 qismdan iborat: kontseptsiya, o’zini tutish qoidalari, tushuntirishlar va etik 
me’yorlar. 
Kasbiy etika kontseptsiyasi auditorda mujassamlashuvi lozim bo’lgan bir necha xususiyatlar 
(sifatlar), ya’ni etik tamoyillar tahlilidan iborat. Ular quyidagilardir: 
1.
Mustaqillik, halollik va ob’ektivlik. Mustaqillik tamoyiliga ko’ra, auditor o’z faoliyatida 
mijoz, u yoki bu bank egasi, yoki boshqa shaxs manfaatlariga qarab ish tutmasligi lozim.
Mustaqillik auditorning eng muhim xususiyatlaridan biridir. Auditor faqatgina o’z xizmati 
vazifasini bajarishi davomida audit predmetiga nisbatan mustaqillikni saqlashigina emas, balki 
moliyaviy hisobdan foydalanuvchilar ham auditorning mustaqilligiga ishonishlari muhimdir. Ushbu 
ikki maqsad haqiqiy va tashqi mustaqillik deyiladi.
Halollik va ob’ektivlik tamoyiliga ko’ra, auditor dalillarni qasddan buzib ko’rsatmasligi, 
boshqalar fikrini o’zining fikriga bo’ysundirmasligi lozim. 
2.
Audit sohasida chuqur huquqiy va iqtisodiy bilim, malakaga va yuqori texnik mahoratga 
ega bo’lish. Bu tamoyilga ko’ra, auditor o’z faoliyati davomida quyidagi standartlarga muvofiq ish 
yuritishi lozim: 
-
kasbiy chuqur malakalilik. Auditor buyurtmalarni kasbiy kom-petentlik bilan 
bajarishiga ishongan taqdirdagina qabul qilishi lozim; 
-
topshiriqni bajarish vaqtida auditor zarur kasbiy sinchkovlikni namoyon qilishi zarur; 
-
auditor topshiriqning bajarilishini zaruriy tarzda rejalashtirishi va nazorat qilishi 
zarur; 
-
auditor bajarayotgan topshiriq bo’yicha xulosa va tavsiyalarni qonuniy va ilmiy 
asoslash uchun etarlicha ma’lumotlar to’plashi kerak. 
3.
Mijozlar oldidagi majburiyat. Auditor o’zining mijozlari bilan sofdil va ochiq bo’lishi 
hamda ularga mumkin qadar yaxshiroq xizmat ko’rsatishi zarur; 
4.
Kasbdoshlari oldidagi majburiyat. Auditor uyushma kasb vakillari bilan xushmuomala, 
mehribon bo’lishi, hamkorlik uchun sharoit yaratishi zarur; 
5.
Boshqa majburiyatlar. Auditor o’z kasbi ustuvorligini yuqori ko’tarishi va bu kasb egalari 
qobiliyatlarini jamiyat manfaatlari uchun xizmat qilishga imkon beradigan darajada tutishi zarur. 
O’zini tutish qoidalari. AICPAning «Kasbiy etika kodeksi»dagi mazkur qismga har bir 
auditor bajarishi, zarur bo’lgan, aniq belgilab berilgan qoidalar kiritilgan. Jumladan, ular 
quyidagilardir: mustaqillik, halollik va ob’ektivlik; umumiy standartlar; audit standartlari; 
buxgalteriya hisobi tamoyillari; boshqa texnik standartlar; mijozlarning maxfiy ma’lumotlari; 
xizmat haqi uchun to’lov; reklama va ta’sir etishning boshqa usullari; birgalikda olib borib 
bo’lmaydigan mashg’ulotlar.
Axloq me’yorlariga rioya qilmaydigan auditorlar o’z jamoasiga hur-matsizlik, ma’naviy 
hamda moddiy zarar etkazadi. Kodeksga muvofiq auditor kasbining maqsadi, asosan jamiyat 
ehtiyojlarini qondirish uchun, eng yuqori samaradorlikka erishish uchun oliy darajadagi 
professionallik me’yorlariga mos ishlashdan iborat.
Auditorlar o’z mahoratidan foydalangan holda mijoz va ish beruvchi ko’rsatmalarini, agar 
ular qiziqqonliksiz, ob’ektiv va jamiyat amaliyotida bo’lganida mustaqillik talablariga mos ravishda 
puxta bajarishlari lozim. Bundan tashqari, ular texnik va professional standartlarga mos bo’lishlari 
lozim.