Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Mulkdorlar mulkini maksimallashtirish 
Moliyalashtirish manbalari va 
usullarini tanlash 
Sof foydani taqsimlash 
Investitsion qarorlar 
qabul qilish 
Zar
ar
si
zl
ik 
nuqt
asi
ni
bel
gi
las
h 
D
ar
om
adl
il
ikn
i 
bel
gi
las
h 
Mol
iya
las
ht
ir
ish 
m
anb
as
ini
bel
gi
las
h 
Mol
iya
las
ht
ir
ish 
usul
ini
tan
la
sh
Fo
yd
an
i ta
qs
im
lash
m
ex
an
izm
in
i ish
lab
ch
iq
is
h 
Div
id
en
d 
to
ʻlash
m
ex
an
izm
in
i ish
lab
ch
iq
is
h 

---

- 
46 - 
stavkalari va bank kreditlaridan tadbirkorlarning foydalana olish 
imkoniyatiga, kapital bozoriga, narxlarga, raqobatga va boshqalarda 
koʻrish mumkin. Shundan kelib chiqqan holda moliyaviy menejer 
qabul qilinishi kutilayotgan iqtisodiy islohotlarning kompaniya 
faoliyatiga ta’sirini va yuzaga kelishi mumkin boʻlgan oqibatlarini 
oldindan tahlil qila olishi talab etiladi. Bu jihatga korporativ moliyaviy 
strategiyani ishlab chiqish va amalga oshirishda jiddiy e’tibor 
qaratiladi. 
Ma’lumki, har qanday kompaniyada moliyalashtirishning ikkita 
tamoyilial manbasi boʻlishi mumkin. Bular qarz mablagʻlari va 
xususiy mablagʻlar. Ularni tanlash va kompaniyani moliyalashtirish 
tarkibidagi ulushini belgilash koʻp jihatdan uning iqtisodiy 
samaradorligiga bogʻliq. Bundan tashqari mijozlarni kreditlash 
siyosati, 
qarzlarni 
undirish, 
qisqa 
muddatli 
ehtiyojlarni 
moliyalashtirish usullari ham kompaniya faoliyat samaradorligini 
aniqlashda va qarzlar boʻyicha foizlarni toʻlash imkoniyatini 
baholashda katta ahamiyat kasb etadi. Aynan keltirib oʻtilayotgan 
jihatlardan kelib chiqqan holda moliyaviy menejer biznesni 
moliyalashtirishning eng foydali yoʻllarini belgilab bera olishi lozim. 
Shuningdek, moliyaviy menejerdan erishilgan foydadan foydala-
nish boʻyicha shunday siyosat ishlab chiqish talab qilinadiki, natijada 
investorlar (aksiyadorlar)ning manfaatlari qanoatlantirilishi lozim. 
Bunda dividend siyosatini tanlash investorlarning tiplari va shartlariga 
koʻp jihatdan bogʻliq. Umumiy holda dividend siyosati bir tomondan 
kompaniya strategik maqsadlari bilan muvofiq kelishi, ikkinchi 
tomondan aksiyadorlar manfaatlarini qanoatlantira olishi zarur. 
Odatda kichik biznes subyektlari moliyaviy menejment 
sohasidagi mutaxassislarni jalb qilmaydilar. Ba’zida bu vazifani mos 
bilimlarga ega boʻlgan yagona yoki yirik mulkdor sanalgan 
kompaniya direktori bajaradi. Umuman olganda esa butun moliyaviy 
boshqaruv bilan bosh hisobchi shugʻullanadi. 
Biznesning yiriklashib borishi bilan kompaniyalarda alohida shtat 
birligida moliyaviy menejerni qabul qilish imkonini topish foydadan 
holi boʻlmaydi. Yuqorida ta’kidlaganimiz kichik biznesda moliyaviy 

---

- 
47 - 
menejment sohasini olib borayotgan hisobchilarning korporativ mo-
liyani boshqarishning zamonaviy yondashuvlarini tushunishi va 
amalda qoʻllay olishi soha rivojiga, korxonaning uzoq muddatli 
muntazam oʻsib borishiga zamin yaratadi. Zero bugungi kun amaliyoti 
risklarni boshqara oluvchilarni haqiqiy moliyachi sifatida tan 
olmoqda. 
Bugungi kunda oʻz xususiy biznesini boshlayotgan har bir shaxs 
faoliyat turidan qat’iy nazar quyidagi uchta savolga javob bera olishi 
talab etiladi: 
1. Sizga qancha miqdorda uzoq muddatli investitsiyalar zarur 
boʻladi? Ya’ni siz qaysi sohada faoliyat koʻrsatmoqchisiz va unda 
qanday turdagi binolar, uskuna va inshootlar talab qilinadi? 
2. Oʻz faoliyatingizni uzoq muddatli moliyalashtirish uchun 
qanday manbalardan foydalanmoqchisiz? Bunda oʻzingizga sherik 
ham jalb qilmoqchimisiz? 
3. Kundalik moliyaviy operatsiyalarni qanday tartibda boshqar-
moqchisiz? 
Keltirilgan masalalar bugungi kunda korporativ moliyani bosh-
qarishda oʻta muhim masalalar hisoblanadi.
Odatda aksiyadorlarning har kunlik faoliyat bilan bogʻliq qarorlar 
qabul qilish jarayonida toʻgʻridan-toʻgʻri ishtirok etmasligi yirik 
kompaniyalar moliyaviy boshqaruvidagi farqli xususiyat hisoblanadi. 
Buning oʻrniga korporatsiya menejerlar yollaydi. Menejerlar 
ta’sischilar manfaatlari uchun faoliyat yuritadi va ular nomidan 
qarorlar qabul qiladi. Yirik korxonalarda yuqorida keltirilgan uchta 
savolga moliyaviy menejer javob beradi. 
Moliyaviy boshqaruv funksiyalari odatda kompaniyaning yuqori 
darajadagi rahbarlariga yuklatiladi, masalan moliyaviy masalalar 
boʻyicha boshqaruv raisi oʻrinbosari (rivojlangan davlatlarda vitse-
prezident) yoki moliyaviy direktor (CFO – chief financial officer).
Korporativ tuzilmalar faoliyatida moliyaviy menejer uchta 
masalani hal qilish borasida qaygʻurishi lozim. Bu masalalar 
quyidagilar: 
- kapital qoʻyilmalar byudjetini tuzish; 

---

- 
48 - 
- kapital tarkibini optimallashtirish; 
- aylanma kapitalni boshqarish. 
Ularning har biriga toʻxtalib oʻtamiz. 
Kapital qoʻyilmalar byudjetini tuzish – bu korxonada uzoq 
muddatli investitsiyalarni rejalashtirish va boshqarish jarayonidir. 
Rejalashtirishning mazkur jarayonida moliyaviy menejer korxona 
uchun ahamiyatli boʻlgan investitsion imkoniyatlardan foydalanish 
orqali ularni oʻzlashtirishga harakat qiladi. Kapital qoʻyilmalar 
byudjetini tuzishda kutilayotgan pul mablagʻlari tushumlari miqdori 
va muddati, ularning kelib tushish yoki tushmaslik ehtimoli kabi 
masalalarga ham e’tibor qaratiladi.
Kapital tuzilmasi – bu qarz kapitali va xususiy kapitalning oʻzaro 
yigʻindisidir. Moliyaviy menejer bu masalada korxonaning uzoq 
muddatli investitsiyalarini amalga oshirish uchun zarur moliyaviy 
resurslarni jalb qilish manbalariga e’tibor qaratadi. Firmaning kapital 
tuzilmasi oʻz operatsiyalarini moliyalashtirish uchun foylaniladigan 
xususiy kapital va uzoq muddatli qarzdorlikning yigʻindisini oʻzida 
ifodalaydi. Bu sohada moliyaviy menejer oldida har doim muammoli 
vaziyat paydo boʻladi. Birinchidan, qancha miqdorda qarz mablagʻi 
olish lozim, boshqa tomondan qarz kapitali va xususiy kapital oʻzaro 
nisbati qanday holatda optimal hisoblanadi. Bunda tanlangan nisbat 
risklilik darajasiga va kompaniya bozor qiymatiga ta’sir koʻrsatmaslik 
kerak. Ikkinchidan, firma uchun afzal qanday moliyalashtirish 
manbalari mavjud.
Aylanma kapitalni boshqarishda esa asosiy e’tibor pul mablagʻlari 
tushumini ta’minlash va majburiyatlarni oʻz vaqtida qoplashga yoʻnal-
tiriladi.