Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

 Korporativ tuzilmalar moliyaviy munosabatlari tasnifi
 
Mol yetkazib beruvchilar va xaridorlar 
bilan munosabatlar 
Ijtimoiy infratuzilma institutlari bilan 
munosabatlar 
Xo
m
ash
yo
v
a 
m
ater
iallar
y
etk
az
ib
ber
is
h 
bo
‘y
ich
a 
m
un
os
ab
atlar
Xar
id
or
lar
ga 
m
ol y
etk
az
ib
b
er
is
h 
bo
‘y
ich
a 
m
un
os
aa
tlar
Yetk
az
ib
b
er
is
h 
(tr
an
sp
or
t)
b
ilan
bo
g‘
liq
m
un
os
ab
atlar
Kad
rlar
tay
yo
rlash
b
ilan
b
og
‘liq
m
un
os
ab
atlar
Ijtimo
iy
lo
yih
alar
b
o‘
yich
a 
m
un
os
ab
atlar
Om
m
av
iy
ax
bo
ro
t v
os
italar
i b
ilan
m
un
os
ab
atlar
Fan
-tex
nik
a 
yu
tu
qlar
in
i q
o‘
lla
sh
bo
‘y
ich
a 
m
un
os
ab
atlar
KORPORATIV TUZILMALAR MOLIYAVIY MUNOSABATLARI
Qad
oq
lash
, s
aq
lash
b
ilan
b
og
‘liq
m
un
os
ab
atlar
v
a 
bo
sh
qalar
Davlat bilan moliyaviy munosabatlar
Moliya bozori institutlari bilan 
munosabatlar 
Dav
lat 
ro
‘y
xatid
an
o
‘tk
az
is
h 
va 
fao
liy
atn
i ta
rtib
ga 
so
lis
h 
Dav
lat 
by
ud
jeti d
ar
om
ad
la
ri v
a 
m
oliy
av
iy
n
az
or
at
Yir
ik
lo
yih
alar
ni 
ham
ko
rlik
da 
am
alg
a 
os
hir
is
h 
Dav
lat 
ulu
sh
in
i k
ir
itis
h 
yo
ki 
xu
su
siy
lash
tirish
Qim
m
atli q
og
‘o
zlar
b
ilan
b
og
‘liq
m
un
os
ab
atlar
Kr
ed
itlas
h,
lizin
g 
bilan
b
og
‘li
q 
m
un
oasab
atlar
R
is
klar
ni su
g‘
ur
talash
b
o‘
yich
a 
m
un
oo
sab
atlar
B
ah
olash
b
ilan
b
og
‘liq
m
un
os
ab
atlar
v
a 
bo
sh
qalar
Dav
lat 
xar
id
i b
o‘
yich
a 
m
un
os
ab
atlar
v
a 
bo
sh
qalar
So
liq
m
aslah
ati,
au
dit o
‘tk
az
is
h 
bo
‘y
ich
a 
m
un
os
ab
atlar
Alo
qa 
b
ian
b
og
‘liq
m
un
os
ab
atlar
v
a 
bo
sh
qalar

---

- 
36 - 
Bugungi kunga kelib korporativ tuzilmalar o‘z faoliyatlarini ken-
gaytirib borishlari natijasida 
vakolatxonalar, sho‘ba korxonalar, 
filiallar
tashkil etishga e’tibor qaratadilar. Bunday tarkibiy bo‘linma-
larning tashkil etilishi va faoliyat yuritishi bilan bog‘liq moliyaviy 
munosabatlar ham korporativ moliyaviy munosabatlarda foydani 
maksimallashtirib borish hamda mulkdorlar moddiy farovonligini 
oshirib borish nuqtai nazaridan alohida e’tibor talab qiladi.
Bizga ma’lumki, milliy amaliyotda korporativ tuzilmalarning, ay-
niqsa aksiyadorlik jamiyatlarining 
yuqori turuvchi tashkilotlar
(xo‘jalik birlashmalari, xoldinglar, kompaniyalar, uyushmalar, 
konsernlar va hokazo) bilan bevosita bog‘liq holda faoliyat ko‘rsatishi 
keng qo‘llaniladi. Bunda xoldinglar aksiyadorlik jamiyatlari 
aksiyalarining nazorat paketiga bevosita egalik qiladi va natijada 
moliyaviy qarorlar qabul qilish bevosita xolding qarori asosida tashkil 
etiladi.
Bugungi kunda korporativ tuzilmalar faoliyatini 
tijorat 
banklari
siz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Bu borada birinchi 
Prezidentimiz I.Karimov ta’kidlaganlaridek, “Iqtisodiy islohotlarni 
amalga oshirishda bank tizimi amalda lokomotiv vazifasini bajarishi, 
xo‘jalik yurituvchi barcha subyektlarni o‘z ishlarini qayta tashkil 
etishga, bozor mexanizmlarini dadil va jadal egallashga da’vat etuvchi 
omil bo‘lishi darkor”.
8
Tijorat banklari korporativ tuzilmalarning naqd pulsiz hisob-ki-
toblarini tashkil etishlari bilan birga, bozor iqtisodiyoti sharoitida 
kreditlash (investitsiyalash), faktoring, lizing va boshqa xizmatlarni 
ham ko‘rsatadi. Amaldagi qonunchilikka ko‘ra “Sug‘urta deganda 
yuridik yoki jismoniy shaxslar to‘laydigan sug‘urta mukofotlaridan, 
shuningdek, 
sug‘urtalovchining 
boshqa 
mablag‘laridan 
shakllantiriladigan pul fondlari hisobidan muayyan voqea (sug‘urta 
hodisasi) yuz berganda ushbu shaxslarga sug‘urta shartnomasiga 
muvofiq sug‘urta tovonini (sug‘urta pulini) to‘lash yo‘li bilan ularning 
8
Karimov I.A. Bank tizimi, pul muomalasi, kredit, investitsiya va moliyaviy barqarorlik 
to‘g‘risida. T.: O‘zbekiston, 2005. 386-bet. (528) 

---

- 
37 - 
manfaatlarini himoya qilish tushuniladi”.
9
Shundan kelib chiqqan 
holda 
sug‘urta kompaniyalari 
korporativ tuzilmalar faoliyatida yuzaga 
kelishi mumkin bo‘lgan moliyaviy risklarni boshqarishda muhim 
ahamiyat kasb etishi bilan birga bozor iqtisodiyoti sharoitida 
investitsion institut ham hisoblanadi va moliya bozori orqali 
korporativ tuzilmalarga investitsiya kiritadi.
Korporativ tuzilmalar tomonidan qimmatli qog‘ozlar emissiyasi 
va ularni joylashtirish 
fond birjalari
orqali amalga oshiriladi. Bunda 
investorlar bevosita fond birjalarida joylashtirilgan korporativ 
qimmatli qog‘ozlarni xarid qilish orqali korporativ tuzilmalar bilan 
moliyaviy munosabatlarga kirishadi. Bundan tashqari fond birjasi ham 
aksiyadorlik jamiyati hisoblanadi. 
Shu o‘rinda mamlakatimizda faoliyat ko‘rsatayotgan aksiyadorlik 
jamiyatlari tomonidan fond bozori orqali aksiyalar muomalasi tashkil 
etilganligi, shuningdek, tor doirada korporativ obligatsiyalar 
muomalasi 
mavjudligini 
ta’kidlab 
o‘tishimiz 
lozim. 
Respublikamizdagi aksiyadorlik jamiyatlari tomonidan 2017 yil 1 
yanvar holatiga 30463,5 milliard so‘mlik aksiyalar muomalaga 
chiqarilganligini ko‘rishimiz mumkin (2.1-jadval). 
2.1-jadval