Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti iqtisodiyot fakulteti

1. Boshqarish strukturasida bo’g’in va bosqichlar soni optimal bo’lishi 
kerak.
Bo’g’in va bosqichlar sonining asossiz ko’payib ketishi:
• boshqaruv apparatini saqlash xarajatlarining ortib ketishga;
• axborotlarning o’tish yo’li va vaqtining cho’zilib ketishiga;
• boshqarishda paralelizm va takrorlanishlarning vujudga kelishiga;
• boshqarishda mas’uliyatsizlik unsurlarining tug’ilishiga va pirovardda
boshqaruv samarasining pasayishiga olib keladi.
6. Boshqarish strukturasi boshqarish apparatining operativ ishlashini 
ta’minlashi lozim.
Bu faoliyat joriy vazifalarning o’z vaqtida va mohirlik bilan tez hal etishda
namoyon bo’ladi. Bunga ishlab chiqarishning miqyosi, murakkabligi, boshqarish
ob’ektlarining joylashuvi ham ta’sir-ko’rsatadi.
Shunday qilib, boshqarish strukturasi qanchalik mukammal bo’lsa, ishlab
chiqarish jarayoniga ta’sir o’tkazish shunchalik samarali amalga oshiriladi.
Boshqarishning quyidagi asosiy tashkiliy strukturalari ma’lum.
Бошкариш структураларининг ташкилий турлари
Чизикли
(по?онали)
структура
Чизикли-
штабли
структура
Функционал
структура
Чизикли
функционал
структура
Дастурли -
максадли
структура
Har bir strukturada rasmiy va norasmiy aloqalar mavjud. Rasmiy aloqalar
avvalo vertikal aloqalrdir. Ular rahbarlikning va bqysinishning turiga ko’ra bir
biridan farq qiladi.

---

---

Agar rahbarlik tulaqonli bo’lib, quyi organ quyi faoliyatga doir barcha

masalalarga daxldor bo’lsa, u holda bu xildagi aloqa chiziqli rasmiy aloqa deb
ataladi.
Agar rahbarlik cheklangan bo’lib, quyi organ quyi faoliyatga doir o’zining
masalalariga daxldor bo’lsa, u holda bu xildagi aloqa funktsional vazifaviy 
rasmiy aloqa deb ataladi.
Organlar o’rtasidagi vertikal aloqadan tashqari gorizontal aloqalar ham
mavjud bo’lib, ular muvofiqlashtirish, uyg’unlashtirish va hamkorlik qilish
tarzidagi aloqalardir.
Boshqaruv stukturasida asosiy o’rinni hokimiyatga tayanadigan rasmiy
aloqalar egallaydi. Lekin norasmiy aloqalar ham muhim ahamiyatga egadir. Ba’zan
ular tashkilotning ishini yo’lga qo’yishga hal qiluvchi ahamiyatga ega. Norasmiy
aloqalar turli xilda bo’lishi mumkin. Bular jumlasiga korxonadagi qarindoshlik
aloqalari, unda tarkib topgan umumiy manfaatlar, masalan, kasblar, qiziqishlar,
sport bilan shug’ullanish yoki dqstona munosabatlar, birga o’qiganlik, kiradi.
Norasmiy aloqalargi ham e’tibor berish kerak.
Chunki:
• norasmiy aloqalar rasmiy strukturaning barcha bo’g’inlari bilan 
kesishadi; 
• qator munosabatlar ishdan tashqarida paydo bo’ladi va korxonaning 
barcha ishiga ta’sir ko’rsatadi;
• norasmiy tizim o’zining ko’pgina ko’rsatkichlari bo’yicha korxona 
faoliyatining samarali tashkil qilinishiga imkon beradi.
Ammo norasmiy aloqalarning salbiy jihatlari ham yo’q emas. Ehtiyotkorlik,
sezgirlik yo’q bo’lgan joyda guruhbozlik, mahalliychilik, qarindosh-urug’chilik va
shunga qxshash ko’rinishlarning sodir bo’lishi hech gap emas.
Chiziqli struktura boshqarish strukturasining eng sodda turi bo’lib, u
quyidagi ko’rinishga ega.
Bunda boshqarishning hamma funktsiyalari korxona rahbari (1) qo’lida tqplanib,
barcha qqyi rahbarlar (A,B,V) va ishlab chiqarish yacheykalari (A
1,
A
2
;B
1
, B
2
;

---

---

V
1

,V
2
) unga bqysinadi. Har bir rahbar o’ziga ishonib topshirilgan bo’linma
faoliyatini yakkaboshchilik asosida boshqaradi va hamma zarur qarorlarni mustaqil
ravishda qabul qiladi.
Bqsinuvchi
xodimlar
faqat
o’zlarining
bevosita
rahbarlarining
farmoyishlarini bajaradilar. Yuqori turuvchi rahbar xodimlarga ularning bevosita
boshlig’ini “chetlab” murojaat qilmasligi kerak. Masalan, korxona direktori tsex
boshlig’ini chetlab masterga buyruq bermasligi kerak. Shu tariqa rahbarlikning
vertikal liniyasi va bqysunuvchilarga ta’sir ko’rsatishning to’g’ridan to’g’ri yo’li
ochiladi.
Директор (ректор)
Цех бошликлари
(проректорлар)
Участка мастерлари
(деканлар)
Ижрочилар
(кафедра мудирлари)