O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti iqtisodiy ta’limotlar tarixi fanidan muammoli ma’ruza matnlari to’plami toshkent 2003
Yüklə 0,56 Mb.
|
|
Maltus va hozirgi zamon.
T.Maltus o’zining «Nufus nazariyasi»ni tarixiy material va faktlardan foydalangan holda asoslab berishga harakat qilgan. Ammo u unumdorlikning pasayishi savoli bo’yicha o’z dalillarida jamiyatning ishlab chiqarish imkoniyatlarini muttasil kengaytirib boruvchi texnika taraqqig’tining ahamiyatini inkor etdi. Masalan, XIX asrning ikkinchi yarmida AQSh aholisi deyarli to’rt barobar ko’paydi, lekin shu bilan birga jamiyat a’zolarining o’rtacha daromadlari ham to’rt marta o’sdi. T.Maltus aholi zich joylashgan mamlakatlarga qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi uchun tabiiy sharoiti yaxshi bo’lgan mamlakatlardan oziq-ovqat mahsulotlarini olib kelish imkonini beruvchi transport vositalarining tez rivojlana borishini ko’ra olmagan. Nihoyat, ingliz olimi o’lim darajasiga e’tibor bermagan (o’lim darajasi bilan aholining ko’payish darajasi nisbatan bir xil) va jamiyat farovonligining o’sishi tug’ilishning kamayishiga olib kelishini ham hisobga olmagan. T.Maltusning nufus nazariyasi industrial jamiyatdan ilgarigi taraqqig’t bosqichlari uchun to’g’ri keladi, negaki unda ishlab chiqarishdagi asosiy rolni tabiiy resurslar o’ynagan, texnika taraqqig’ti esa tasodifiy xarakterda bo’lgan. Sanoat inqilobi ingliz olimining aholi o’sishi va farovonlik darajasining oshishi bilan birga 88 mavjud bo’lmasligi to’g’risidagi prognozini yo’qqa chiqardi. Kishilar daromadlarining oshib borishi aholining o’sishini rag’batlantiradi degan maltuscha kontseptsiyadagi markaziy g’oyalardan birining ham noto’g’ri ekanligini hag’tning o’zi ko’rsatib berdi. Rivojlangan mamlakatlarda farovonlikning o’sishiga qaramay, tug’ilish darajasining pasayishi kuzatilmoqda. Masalan, shu asrning boshidan AQSh real mahsulotlari 12 marta ko’paydi, aholi soni esa faqat 3 marta o’sdi. Demak, tovar va xizmatlar miqdori aholi sonidan ko’ra 4 marta ko’p oshgan. Rivojlangan mamlakatlarda aholining ko’payishiga bo’lgan moyillik yuqori emas. Nimagag’ Buning asosiy sabablaridan biri shundan iboratki, hozirgi davrda g’sh bolalar o’limi darajasining pasayishi ko’p bolalik bo’lish zarurligini bekor qiladi. Oldingi davrda g’sh bolalar o’limi ko’p bo’lganidan ehtig’t shartdan (straxovka) ularning tug’ilishi ko’p bo’lgan. Ikkinchi asosiy sababi (Nobel mukofotining sohibi G.Bekker fikriga asosan), ko’pchilik zig’li ag’llar uyda bola boqib o’tirishdan ko’ra, muayyan mansabdagi ijtimoiy ish bilan shug’ullanishni afzal ko’radilar. Oila ma’lum ma’noda ikkinchi o’ringa suriladi. Tug’ilishning kamayishiga ta’sir etuvchi uchinchi sabab urbanizatsiya - jamiyatning rivojlanishida shaharning ahamiyati oshib borishi hisoblanadi. Shahar hag’t tarzi ko’p bolali oilalarning ko’payishini keltirib chiqarmaydi. Agar qishloqda bola g’shligidan g’rdamchi hisoblansa, shaharda esa o’z tarbiyasi uchun katta mablag’ va vaqt sarflashni talab qiluvchi iste’molchi hisoblanadi. Ammo, qancha ajablanarli bo’lmasin, XX asrning oxiriga kelib industrial rivojlanish sotsial pessimizmning kelajagi yo’qligiga barchada ishonch tuyg’usini uyg’otgan bir paytda, T. Maltusning ko’plab g’oyalari yana faollashdi. Real hag’tdan olingan ba’zi bir faktlarni ko’rib chiqamiz. Qaerda ishlab chiqarish, ayniqsa qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi, g’mon tashkil etilgan bo’lsa, qaerda hosildorlik past, yig’ib olingani esa omborlarning etishmasligidan chirag’tgan bo’lsa, o’sha erda T.Maltusning qayg’uli xulosalari o’z kuchini saqlab qolgan. Buni bugungi kunda ham ko’pchilik rivojlanag’tgan mamlakatlar xalqlari his etib turibdi. Shu narsani hisobga olish kerakki, 83 % jahon iste’moli 20 % aholiga to’g’ri keladi. Rivojlangan va rivojlanag’tgan mamlakatlar farovonligi darajasidagi farq kuchayib bormoqda. 70 yillarning boshida ocharchilikdan qiynalganlar 400 mln. kishini tashkil etgan bo’lsa, 80 yillari - 500 mln., 90 yillari esa 700 mln. kishidan ko’pini tashkil etdi. Kam rivojlangan mamlakatlar turmush darajasini «jahon andozasi»ga «ko’tarish» uchun resurslardan foydalanishni 40 baravar ko’paytirishga to’g’ri keladi. Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|