O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Dj. Ergashxodjaeva, M. S. Qosimova

Marketing faoliyatining iqtisodiy samaradorligi
- 1) marketing faoliyatining 
oraliq va yakuniy maqsadlarini amalga oshirishga javob beruvchi nisbatan ko‘p turli 
(marketing jarayonining barcha bosqichlari bo‘yicha) natija; 2) marketing faoliyatini 
amalga oshirish samarasining (natijasi) bu jarayonda sarflanuvchi barcha xarajatlarga 
nisbati; 3) marketing faoliyati bilan bog‘liq xarajatlar qaytimi, natural yoki qiymat 
(narx) shaklida aks ettirilgan natija va samaraning marketing faoliyatini tashkil tatbiq 
amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan barcha (moddiy-texnik mehnat va hokazo) 
resurslarga nisbati yordamida baholanadi. 
Marketing xarajatlari
- tovar va xizmatlarni shakllantirish va takror ishlab 
chiqarish bo‘yicha marketing chora-tadbirlari va marketing faoliyatini amalga 
oshirish uchun zarur bo‘lgan sarf va chiqimlar yig‘indisi. Marketing xarajatlarining 
asosiy tarkibiy qismlari: boshqaruv xarajatlari, marketing bo‘limi xodimlari maoshi, 
amortizatsion ajratmalar, marketing bo‘limining normal faoliyat ko‘rsatishi uchun 
zarur bo‘lgan material va resurslar, tovar siyosati, narx siyosati, kommunikativ 
siyosat, savdo va distributiv siyosat uchun sarflanuvchi xarajatlar. 
Marketing chora-tadbirlarining iqtisodiy samaradorligi
- 1) marketing 
chora-tadbirlarini amalga oshirish samarasining (natijasi) buning uchun sarflangan 
barcha xarajatlar miqdoriga nisbati; 2) marketing majmuasining (marketing-miks) 
samaradorlik ko‘rsatkichi. Natural va qiymat shaklida o‘lchanadi. 
Marketingda tarmoq yondashuvi
- marketing tizimi subyektlarining nafaqat 
ikki tomonlama (xaridor va sotuvchi) emas, balki ko‘ptomonlama o‘zaro aloqalari 
jarayonini aks ettirish konsepsiyasi. Tarmoq yondashuvi na sotuvchilar va na 
xaridorlar o‘zlariga hamkorni tanlash va ularni almashtirishda erkin emas, chunki 

---

292 
resurslar o‘zgarganda ularning bir-biriga qaramligi yuzaga keladi, ya’ni aloqalar 
almashuvi buziladi degan fikrni olga suradi. Marketing tarmog‘i a’zolari o‘rtasida 
resurslar ayirboshlash «qaramlik» va «xokimlik» manbai hisoblanadi. Marketing 
tarmog‘i uchta o‘zaro bog‘liq tarkibiy qismdan iborat: ishtirokchilar (firmalar), 
resurslar va faoliyat turlari. Tarmoq yondashuvi resurslarning turli xilligi va ularni 
ierarxik nazorat qilishni talab qiladi.