O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti kichik biznes va tadbirkorlik toshkent – 2010

- davlat ulushi;
- mehnat jamoasi ulushi;
- xorijiy sherik ulushi;
- fond birjalari va qimmatli qog’ozlar bozorlarida, shu jumladan, chet
elda ham erkin sotish uchun ajratilgan ulushi.
Davlat va mehnat jamoalariga qarashli aksiya paketlari hajmini Davlat
mulk qo’mitasi belgilaydi. Fuqarolar yoki yuridik shaxslar tomonidan sotib
olingan yoki bepul olingan har qanday aksiyalar ularning mulkdorlari
tomonidan qonun doirasida hyech bir cheklovsiz sotilishi mumkin.
Aksiyalarning qo’shimcha (ikkilamchi) emissiyasi va ularni joylashtirish
aksiyadorlik jamiyati tomonidan amaldagi qonunlarga muvofiq olib boriladi.
Korxonani xususiylashtirishning yana bir shakli uni tanlov asosida yoki
kimoshdi savdosida jismoniy yoki yuridik shaxslarga xususiy mulk qilib
sotishdan iborat. Bunda xaridor sotib olingan obyektlarga nisbatan ma’lum
talablarni bajaradi. Tanlov shartlari O’zbekiston Respublikasi mulkni davlat ta-
sarrufidan chiqarish va xususiylashtirish sohasidagi tartiblariga muvofiq
belgilanadi va u quyidagi majburiy bandlarga ega bo’ladi:
- auksionda xususiylashtirilgan davlat korxonalarining mulkdorlariga
aylangan jismoniy va yuridik shaxslarga ushbu korxonalar tasarrufida
bo’lgan, sotib olingan mol-mulk tarkibiga kirmagan, turar joy bo’lmagan
davlatga qarashli binolar, inshootlar va qurilishlarni ijaraga olish haqida
uzoq muddatli (10 yilgacha) shartnomalar tuzish huquqi beriladi. Ijara
shartlari ilgari tuzilgan shartnomalarga nisbatan (agar shartnomaning o’zida
boshqacha tartib belgilangan bo’lmasa) faqat taraflarning kelishuviga
muvofiq o’zgartiriladi. Xususiylashtirilgan savdo va xizmat ko’rsatish sohasi
obyektlarining mulkdorlari shu korxonalar egallab turgan yer uchastkalarini mulk
qilib sotib olish huquqiga ega;
- korxona va tashkilotlar, shu jumladan, tugatilayotgan va tugatilgan
korxona va tashkilotlarning mol-mulki Respublika ko’chmas mulk birjasi va uning
filiallarida auksion savdoda Davlat mulk qo’mitasi tomonidan tasdiqlangan
Nizomga muvofiq sotiladi;

---

---

- davlatga qarashli ishlab turgan korxona tashkilotlarning mol-mulki

(aktivlari) faqat Davlat mulk qo’mitasi ruxsati bilan va belgilangan tartibda
sotiladi.
Respublikada mulkni xususiylashtirish va davlat tasarrufidan chiqarish asta-
sekin, biridan ikkinchisiga o’tiladigan uch bosqichda amalga oshiriladi.
Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish borasida ijara
korxonalari, kichik, xususiy korxonalar, aksiyadorlik jamiyatlari, qo’shma
korxonalar, fermer xo’jaliklari, kooperativlar va dehqon xo’jaliklari kabi tashkiliy-
huquqiy shakllari tashkil topdi.
Erishilgan natijalar bilan birga, jiddiy yondashish va tez hal etishni talab
qiladigan bir qancha muammolar ham mavjud:
- birinchidan, xususiylashtirishni amalga oshirishning past sur’atlari uning
samaradorligini kamaytirmoqda. Jahon amaliyoti islohotlar bir vaqtda va muntazam
amalga oshirilganida ijobiy samara berishini ko’rsatmoqda. Xususiylashtirish
sustlashsa, odamlarning mos ravishda fikr yuritish jarayoni sekinlashadi, iqtisodiy
xulq-atvorning eski stereotiplari uzoqroq saqlanib turadi;
- ikkinchidan, bir tarmoq (yoki soha)da xususiylashtirish amalga oshirilib, u
bilan bog’liq boshqa sohada davlat mulki yoki uning monopoliyasi saqlanib
qolishi xususiylashtirilgan korxonalarning manfaatlarini kamsitadi. Bu hol, avvalo,
turli tarmoqlardagi narxlarning pariteti buzilishida namoyon bo’ladi. Masalan, agrar
sektorda nisbatan tez amalga oshirilgan mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va
xususiylashtirish qishloq xo’jaligi manfaatlariga zarar keltiradi. Chunki qishloq
xo’jaligiga texnika, o’g’itlar, elektr energiyasi, yoqilg’i yetkazib beruvchi
korxonalar ancha kech xususiylashtirildi va ular monopolistlar (yoki oligopolistlar)
mavqyeini saqlab qolib, o’z mahsulotlari narxini oshirdilar. Buning natijasida
agrar sektor katta iqtisodiy qiyinchiliklarga duch keldi;
- uchinchidan, xususiylashtirishning pulli bo’lishi xususiylashtirilayotgan
obyektlar bozoriga munosib baholanishini taqozo etadi. Biroq mol-mulkni
baholashning ilmiy usullari va islohotlarning dastlabki bosqichida tegishli
mutaxassislarning bo’lmaganligi ko’pdan-ko’p tartibbuzarliklarni keltirib chiqaradi.
Buning natijasida, mulk tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanishni istagan va
shug’ullana oladigan kishilar qo’liga emas, balki tasodifiy kishilar qo’liga o’tib
qoladi.
Umuman, keltirilgan muammolar murakkab bo’lishiga qaramay, O’zbekistonda
mulkdorlar sinfini shakllantirish va tadbirkorlikni rivojlantirish uchun qulay vaziyat
vujudga keldi. Hozirgi vaqtda jamiyatimiz tarkibida real mulkka ega, uni
qadrlayotgan va ularni o’z moddiy farovonliklari uchun asos qilib olayotgan
kishilarning katta guruhi shakllandi. Ushbu ijtimoiy qatlamni yanada mustahkamlash
davlatning iqtisodiy qudrati oshishi, uning ijtimoiy-siyosiy barqarorligi
ta’minlanishi, demokratik qadriyatlar qaror topishiga olib keladi.