O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat pedagogika universiteti huzuridagi pedagogik kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish tarmoq markazi

Mashg’ulot berishning turli xil pedagogik usul, shakl va vositalari

Usullar	Shakllar	Vositalar
Ma’ruza Hikoya Tushuntirish Yo’riqnoma berish Namoyish Ko’rsatish Videousul	Ma’ruza Laboratoriya mashg’uloti Mustaqil ish	Diaproyektor Grafoproyektor Doska-bloknot Doska-stend Flipchart Videofilmlar Yozuv taxtasiva boshq.
Kitob bilan ishlash Laboratoriya usuli Mashq Amaliy ish usuli Vaziyatlar usuli	Kunduzgi Masofaviy	Model,mulyajlar Grafik, diagrammlar Namunalar Chizma, sxema va boshq.
Suhbat Bahs Aqliy hujum Ta’limiy o’yin Pinbord Insert	Ommaviy Jamoaviy Guruxlardaishlash Yakkatartibda	Ish varaqasi Eslatma Nazorat varag’i, O’quv topshirig’i Matnlar va boshq.
O’quv loyihalar usuli Keys-stadi

Professor-o’qituvchilar o’rganiladigan mavzuning mazmunidan kelib chiqqan holda Blum taksonomiyasiga asosan o’quv maqsadlarini aniqlashi va

shu asosda mashg’ulotlarni tashkil etishi lozim. O’quv maqsadlarini mashg’ulotning didaktik maqsadlariga muvofiq belgilanishi ta’lim samaradorligini aniqlash va kamchiliklarga barham berilishiga zamin tayyorlaydi.
O’quv maqsadlari taksonomiyasi Benjamin Blum - tomonidan ishlab
chiqilgan bo’lib, u o’z ichiga bilish, tushunish, amaliyotga qo’llash, tahlil
qilish, sintezlash, baholash kabilarni o’z ichiga oladi¹⁰ .
Blum taksonomiyasini quyidagicha izohlash mumkin:

O’quv maqsadlari	Ta’rifi	Kalit so’zlar	Mashg’ulotdagi nazorat turi	Reyting tizimidagi test topshirig’i turi
Bilish	Axborotni o’zlashtirish	1. Aniqlash; 2. Ta’riflash; 3. Qayta ishlash; 4. Aytib berish; 5. Mohiyatini tushuntirish; 6. Ajratib ko’rsatish;	Test topshirig’i Og’zaki javob Klaster tuzish Og’zaki javob Og’zaki javob Klaster tuzish	Reproduktiv Produktiv Qisman- izlanishli Kreativ daraja
Tushunish	Ahamiyatni anglash, asosiy g’oyani ajratib ko’rsatish	Umumlashtirish; Qayta ishlash; Asosiy g’oyani qayta ishlash; Misollar keltirish; Himoya qilish;	Klaster tuzish Klaster tuzish Venn diagramma Masalalar echish Venn	Produktiv Qisman- izlanishli Kreativ daraja
Amaliyotga qo’llash	Axborotni yangi kutilmagan vaziyatda qo’llash	1. Moslashtirish; 2. Qayta ishlash; 3. Loyihalash; 4. Modellashtirish; 5. Qayta aytib berish;	Og’zaki javob Klaster tuzish Klaster tuzish Klaster tuzish Og’zaki javob	Reproduktiv Produktiv Qisman- izlanishli Kreativ daraja
Tahlil	Axborotni yoki ob’ektni qismlarga ajratish	1. Taqqoslash 2. Qismlarga ajra- tish 3. Ajratib ko’rsa- tish 4. Qiyoslash	Venn diagrammasi Klaster tuzish Klaster tuzish Venn diagrammasini tuzish	Qisman- izlanishli Kreativ daraja
Sintez	G’oyalarni mujassam- lashtirish	1.Guruhlarga ajratish 2. Umumlashtirish 3. Rekonstruktsiya	Klaster tuzish Venn diagrammasini tuzish Klaster tuzish	Qisman- izlanishli Kreativ daraja
Xulosalash	O’rganilgan mavzu yuzasidan xulosa yasash	1. Baholash 2. Tanqidiy fikr yuritish 3. Fikrga qarshi fikr bildirish 4. Qo’llab- quvvatlash 5.Inkor etish	Og’zaki javob Og’zaki javob Og’zaki javob Og’zaki javob Og’zaki javob	Reproduktiv Produktiv Qisman- izlanishli Kreativ daraja

Ushbujadvaldao’quvmaqsadlari, ularningizohi, ya’nibilimlarnimaqsadgaaylantirishdafoydalaniladiganfe’llar, seminar, amaliyvalaboratoriyamashg’ulotlaridavomidabaholashturlari, hamdaReytingtiziminazoratturlaridafoydalaniladigantopshiriqlaro’zaksinitopgan.
Mazkurbilimlarnitalabalartomonidano’zlashtirilganliginiob’ektivvahaqqoniyaniqlashvabaholashmaqsadidatesttopshiriqlaridanfoydalanishmuhimahamiyatkasbetadi.
TalabalarningBlumtaksonomiyasibo’yichabilisho’quvmaqsadigaerishganligininazoratqilishdaulartomonidanmuayyanmavzubo’yichama’lumotvaaxborotlarnio’zlashtirganlikdarajasinianiqlashmaqsadgamuvofiq. Buninguchuntalabamavzubo’yichaob’ektlarnianiqlashi, ulargata’rifberishi, ma’lumotlarniqaytaishlashlari, o’zfikrinibayonetishi, muayyanjarayon, ob’ektyokivoqeaningmohiyatinitushuntirishi, mazkurjarayon, ob’ektyokivoqeaningo’zigaxosxususiyatlariniajratibko’rsatishikerakbo’ladi.
Ushbufikrlarnistandarto’quvvatesttopshirig’ibilanamalgaoshiribbo’lmaydi, bilisho’quvmaqsadigaerishilganlikdarajasinianiqlashdarasmlivako’pjavoblinostandarttestlardanfoydalanishtavsiyaetiladi.
Mazkurtesttopshiriqlaritalabalarningo’zlashtirgannafaqatbilimlarinibalkiob’ektvauningqismlarinitanish, o’zigaxosxususiyatlarinianiqlashko’nikmalarininazoratqilishvabaholashjarayoninihaqqoniyvaodilonaamalgaoshirishimkoniniberadi.Ta’lim-tarbiyajarayonidaBlumtaksonomiyasigabinoano’quvmaqsadlarininganiqlanishi, talabalarningo’quvmaqsadlarigaerishishdarajasininazoratqilishvabaholashdanostandarttesttopshiriqlaridanfoydalanish, nazoratninghaqqoniyligi, kengqamrovliliginita’minlaydi¹¹.
Bilim-narsavahodisalarningmuhimbelgivaxususiyatlari, jarayonlarvaularo’rtasidagibog’lanishlarto’g’risidafantomonidananiqlangantushunchalardantarkibtopadi. Demak, bilim-tushunchalartizimidaniboratbo’lib, tushunchalarnishakllantirishmuammosiyetakchio’ringachiqadi. Pedagogiko’lchovniamalgaoshirishmaqsadidabilimlarquyidagi 4 taasosiysohalargaajratiladi:
1. Dunyoni anglash haqidagi bilimlar;
2. Inson va insoniyat haqidagi bilimlar;
3. O’z-o’zini anglash haqidagi bilimlar;
4. Faoliyat usullari haqidagi bilimlar.
Har bir sohani tabiiy-ilmiy va gumanitar bilimlar sohasiga ajratish lozim. Tabiiy-ilmiy va gumanitar bilim sohalari yo’nalishlar bo’yicha nazariy va amaliy bilimlarga ajratiladi.
FSMU texnologiyasi – ushbu texnologiya munozarali masalalarni hal etishda, bahs-munozaralar o’tkazishda yoki o’quv-seminari yakunida (talabalarning o’quv mashg’ulotlari hamda o’tilgan mavzu va bo’limlardagi ba’zi mavzular, muammolarga nisbatan fikrlarini bilish maqsadida) yoki o’quv rejasi asosida biror-bir bo’lim o’rganilgach qo’llanilishi mumkin. Texnologiyaning maqsadi. Ushbu texnologiya talabalarni tarqatilgan oddiy qog’ozga o’z fikrlarini aniq va qisqa holatda ifoda etib, tasdiqlovchi dalillar yoki inkor etuvchi fikrlarni bayon etishga yordam beradi.Mashg’ulotlar o’tkazish tartibi:

• 
  O’qituvchi har bir talabaga FSMU texnologiyasining to’rt bosqichi yozilgan qog’oz varaqlarini tarqatadi va yakka tartibda ularni to’ldirishni iltimos qiladi. Bu yerga:
  

• 
  F – fikringizni bayon eting;
  
• 
  S – fikringiz bayoniga sabab ko’rsating;
  
• 
  M – ko’rsatgan sababingizni asoslovchi misol keltiring;
  
• 
  U – fikringizni umumlashtiring.
  

*O’qituvchi talabalar bilan bahs mavzusini belgilab oladi.
*Yakka tartibdagi men tugagach, talabalar kichik guruhlarga ajratiladi va o’qituvchi kichik guruhlarga FSMU texnologiyasining to’rt bosqichi yozilgan katta formatdagi qog’ozlarni tarqatadi.
*Kichik guruhlarga har birlari yozgan qog’ozlardagi fikr va dalillarni katta formatda umumlashtirgan holda to’rt bosqichda yozishlarini taklif etadi.
*O’qituvchi kichik guruhlarni yozgan fikrlarini jamoa o’rtasida himoya qilishlarini so’raydi.
*Mashg’ulotni o’qituvchi tomonidan muammo bo’yicha bildirilgan fikrlarni umumlashtirish bilan yakunlaydi.
Tarqatma materialning tahminiy nushasi.
Vazifa. Antivitaminoz oqibatida vujudga keladigan kasalliklar haqida fikringizni bayon eting:

• 
  F – fikringizni bayon eting;
  
• 
  S – fikringiz bayoniga biror sabab ko’rsating;
  
• 
  M – ko’rsatilgan sababni (isbotlovchi) misol keltiring;
  
• 
  U – fikringizni umumlashtiring.
  

Aqliy hujum. Ushbu usulning maqsadi: katta miqdordagi g’oyalarni yig’ish, talabalarni ayni bir xil fikrlash inertsiyasidan holi etish, ijodiy vazifalarni yechish jarayonida dastlab paydo bo’lgan fikrlarni yengishdir. Bu usul A.F.Osborn tomonidan tavsiya etilgan. Bu usulning asosiy tamoyili va qoidasi bahs ishtiroklari ishlab chiqqan g’oyalar tanqidi mutloq ta’qiqlash, har qanday luqma va xazil mutoyibani rag’batlantirishdir. Bizda “Aqliy hujumi usuli”ni 10-15 nafar talabalardan iborat guruhlarda o’tkaziladi. “Biologik kimyo faning rivojlanishiga xissa qo’shgan olimlar”kabi mavzularini o’tganda ishlatish mumkin. Bu usuldan foydalanishning muvafaqqiyati ko’p jihatdan mashg’ulot rahbariga bog’liq¹².