O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot univеrsitеti r. D. Alladustov, A. J. Xo„jamurodov

4. Birja statistikasi ko„rsatkichlar tizimi 
Birja faoliyatining statistik tadqiqot vazifalari mos keluvchi ko‗rsatkichlar 
tizimi yordamida amalga oshiriladi, uning sxemasi quyida keltirilgan: 
1. Birjalar soni, tarkibi va hajmi 
birjalar umumiy soni 
birjalarni turlari va tovar ixtisoslashuvi bo‗yicha taqsimlash; 
birjalarni nizom kapitali hajmi va paychi-a‘zolar soni bo‗yicha taqsimlash. 
2. Birjada talab va taklif 
tovar sotish va sotib olishga buyurtmalar soni va hajmi; 
tovar sotish va sotib olishga buyurtmalar nisbati (soni va hajmi bo‗yicha) 
buyurtmalar soni indeksi 
buyurtmalar o‗rtacha hajmi indeksi. 
3. Birjalar tovaraylanmasi 

---

220 
tovaraylanma umumiy hajmi, jumladan, real tovar yetkazib berish; 
real tovar yetkazib berishning ulgurji tovaraylanma umumiy hajmidagi 
salmog‗i; 
tovaraylanma tovar strukturasi (assortimenti), alohida tovar sotuvi hajmi 
(natural va qiymat birligida va tovaraylanma umumiy hajmining foizida); 
bitta birjaning tovaraylanma umumiy hajmi; 
tovaraylanma bo‗g‗inliligi (qayta sotishlar soni); 
tovaraylanma indekslari; 
assortiment o‗zgarishlari indeksi. 
4. Birja bozorida ishbilarmonlik faolligi 
bitimlar soni, jumladan, real tovarli bitimlar va muddatli bitimlar soni; 
real tovarli bitimlar va muddatli bitimlar ulushi; 
bitta birjaga to‗g‗ri keladigan bitimlar umumiy soni. 
5. Birja narxlari 
5.1. real tovarli bitimlar va fyuchers bitimlar bo‗yicha narx darajasi (kotirovka); 
5.2. bazaviy narxlar, taklif, talab va sotuv narxi; 
5.3. davr uchun o‗rtacha narxlar; 
5.4. fyuchers bitimlarida narxlar o‗rtasidagi farq; 
5.5. narxlar indeksi; 
5.6. o‗rtacha og‗ish. 
6. Xedjlash 
6.1 fyuchers bitimlarini sug‗urtalash hajmi; 
fyuchers bitimlarida depozitlar (kafolatli bay puli) hajmi; 
marja hajmi (noqulay narx o‗zgarshiini qoplash uchun to‗langan summalar). 
7. Birja faoliyatining tijorat samaradorligi 
birja xarajatlari (birja operatsiyalari xarajatlari)
7.1 birja operatsiyalaridan daromad; 
7.2 sof foyda, paychilarning dividendlari 
7.3 soliqlar va boshqa majburiy to‗lovlar (ajratmalar, sug‗urtalar, badallar va 
h.k.) 

---

221 
7.4 rentabellik (nizom kapitalining foizida foyda, bitta joyga hisob-kitob 
qilgandagi foyda, birja tovaraylanmasining foizidagi foyda, bitta bitimga hisob-kitob 
qilgandagi foyda); 
8. Birja infratuzilmasi 
8.1 asosiy fonlar, jami va o‗rtacha bitta birjaga; 
8.2 operatsion zal hajmi (maydoni, kv. m), jihozlangan o‗rinlar soni («yama»); 
8.3 birjaning axborot-hisoblash asbob-uskunalari bilan ta‘minlanganligi – 
umuman va birja xalqasining; 
8.4 birja xodimlari soni va tarkibi; 
8.5 brokerlik (dilerlik, maklerlik) idoralari soni, ularning xodimlari soni; 
8.6 birjaning ombor binolari mavjudlishi, soni va maydoni (sig‗imi). 
Statistik hisob-kitoblar uchun axborot manbasi manba bo‗lib quyidagilar 
xizmat qiladi: davlat statistika hisobotlari va buxgalteriya hisobi ma‘lumotlari, hisob-
kitob (hisob) palatasi ma‘lumotlari, kotirovka palatasi ma‘lumotlari (jumladan, 
kotirovka byulletenlari), brokerlar hisobotlari (agar u birja kengashi tomonidan 
kiritilgan bo‗lsa), birja buyurtmasi bo‗yicha bajarilgan maxsus marketing tadqiqotlari 
(jumladan, konyunktura sharhlari va bashoratlar). 
Hisob-statistika maqsadlarida namunaviy shartnoma ma‘lumotlari (oldi-sotdi 
hajmi, real va fyuchers tovarni yetkazib berish muddati, joyi va sifati), kafolatli bay 
puli, bazaviy narx va uning o‗zgarish limitlaridan foydalanish mumkin. Brokerlik 
hisobotida odatda, bitimlar ro‗yxatini, jumladan, read tovarli bitim, bitimdan foyda va 
zararlar ro‗yxatini qamrab olgan bajarilgan operatsiyalar bo‗yicha oylik hisobotlar 
kiritiladi.