O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot univеrsitеti r. D. Alladustov, A. J. Xo„jamurodov

participation paper), ―Sheriklik qog‗ozlari‖ (partnership paper) chiqarilib, ular 
bo‗yicha investorlar mablag‗larini konkret loyihalarga (uy-joy, yo‗llar, kasalxonalar 
va shu kabilarga asoslangan) markaziy va mahalliy hokimiyatlar bilan birgalikda 
―Birgalikda moliyalashtirish‖ (―Birgalikda ishtirok etish‖) asosida yo‗naltiradilar. Bu 

---

52 
esa Islom dini tomonidan ma‘qullanadi va moliyalashtirishning ―Islom‖ shakli 
deyiladi.
Moliya bozorini islomiylashtirish uni soddalashuviga, banklarning rolini 
oshishiga, yirik oilaviy investorlarni ko‗payishiga, depressiv holatga tushishiga, ko‗p 
sonli chakana va yirik xorijiy investorlarning, derivativlar va foizli obligatsiyalar 
segmentlarini yo‗qligiga olib keldi.
Yapon traditsiyalariga asoslangan moliya bozori modeli. Ushbu traditsiya 
quyidagilarda namoyon bo‗ladi:
- insonlarni pog‗onalilikka intilishi, o‗zidan yuqori pog‗onada turgan shaxsga 
sodiqlik (davlat tuzilmasi yoki biznesda);
- bir kompaniyada o‗tiroqlik (butun hayot mobayniga yollanish tizimi);
- vasiylikka muhtojlik;
- personal manfaatlarini aksiyadorlarnikidan yuqori qo‗yish («korporatsiya-
oila», sezilarli oshib boruvchi mehnat haqi va ijtimoiy to‗lovlar tamoyili asosida);
- yaqqol kollektivizm, jamiyatga o‗ta tobelik, o‗zini moddiy cheklash («halol 
kambag‗allik», ishga fidoiylik etikasi), Yaponiyani dunyodagi alohida missiyasini 
oshirish;
- anglo-sakson traditsiyasidan farqli, aholining yuqori darajadagi jamg‗arma 
normasi.
Moliya bozorining Yaponmodelini AQSh modelidan keyingi o‗ringa qo‗yish 
mumkin.Ularning ikkalasi islomiy moliya bozorlaridan ustun.
Germaniya traditsiyalariga asoslangan moliya bozori modeli. Diniy 
e‘tiqodlarning farqliligiga qaramasdan, Germaniya va Yaponiya modellarining 
o‗xshash taraflari mavjud. Sabab, bu mamlakatlarda aholining iqtisodiy qarashlari 
ko‗p jihatdan mos kelishidir. Germaniya halqi boshqalardan farqli bir muncha 
hususiyatlarga ega bo‗lib, ularga quyidagilarni kiritish mumkin:
- praktisizm, ierarxiklik, o‗ta mehnatkashlik, ijtimoiy himoyaga, risksizlilikka 
va jamg‗armaga moyillik. Anglo-sakson modelida esa mobillikka, ixtirochilikka, 
risklilikka, opportunizmga, agressivlikka, o‗zgarishlarga moyillik ko‗proq seziladi; 

---

53 
- kompaniya rahbariyati tomonidan personal manfaatlarini aksiyadorlarnikidan 
yuqori qo‗yilishi, kompaniya menejmenti niaksiyalar kursini va ular bo‗yicha yuqori 
dividendlar to‗lovlarini oshirishga yo‗nalganligi. Bunda korporativ boshqaruvning 
germancha modelida ko‗proq kompaniyaning manfaatlari aksiyadorlarga xizmat 
ko‗rsatishdan ustun qo‗yilgan. Korporativ boshqaruvning anglo-sakson modelida esa 
korporatsiya va aksiyador tushunchalari, ularning manfaatlari va huquqlari bir biriga 
tenglashtirilgan.
Germaniya 
modelida 
aksiyalar 
bozori 
ustun 
emas, 
ko‗proq 
qarz 
munosabatlarini mujassamlashtiruvchi belgilangan foizli qog‗ozlar va sug‗urta 
polislari aholini qiziqtiradi. Germaniya moliya bozorida banklarning o‗rni traditsion 
hisoblanadi.