O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Bozor iqtisodiyoti tizimi - xususiy tadbirkorlik, tanlash erkinligi, raqobat 
muhitiga asoslanadi. Bozor iqtisodiyotida alohida sub’ektlarning shaxsiy 
qiziqishlari inobatga olinadi. “Sof bozor iqtisodiyoti” – davlatning iqtisodiyotga 
aralashuvini, boshqaruvini to‘liq inkor etadi. Davlat faqat “o‘yin qoidalariga” 
rioya qilinishini nazorat qilib turadi. Bozordagi sub’ektlar faqatgina shaxsiy 
manfaatlari, foydalarini ko‘zda tutib, faoliyat olib boradilar.
Ma’muriy buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiy tizim – bozor iqtisodiyotiga 
teskari tizim bo‘lib, davlat mulkchiligiga asoslanadi, ya’ni barcha vositalar 
davlatga tegishli bo‘ladi. 
Bu 
iqtisodiyotning 
xarakterli 
tomoni, 
ishlab 
chiqarishning 
monopoliyalashuvidir. Buning natijasida ilmiy – texnik taraqqiyot ham to‘xtaydi. 
Hozirgi kunda hech qaysi mamlakat ushbu uch tizimdan birini yaqqol o‘zida 
namoyon etmagan. Aksariyat rivojlangan mamlakatlarda yuqoridagi uch tizimning 
elementlarini o‘zida mujassam etgan aralash iqtisodiyotni tanlaydi. Aralash 
iqtisodiyotda bozor iqtisodiyotiga faol ravishda davlatning aralashuvi ham 
qo‘shiladi. 
Shu o’rinda bozorning infratuzilmasi va strukturasi (tarkibi)ni alohida 
ko‘rsatish lozim.
Infratuzilma – bozorga xizmat ko‘rsatuvchi, uning me’yorda faoliyat 
borishi, tovar va xizmatlarni xarakatlanishiga yordam beruvchi institutlar 
majmuasini tashkil qiladi. Infratuzilma o‘z ichiga quyidagi elementlarni oladi :
1. 
Birjalar (tovar, fond, valyuta)
2. 
Auksionlar, yarmarkalar 
3. 
Ulgurji va chakana savdo qiluvchi korxonalar 
4. 
Banklar, sug‘urta kompaniyalari, fondlar 
5. 
Mehnat birjasi

---

6. 
Axborot markazlari
7. 
Yuridik kontoralar 
8. 
Reklama agentliklari 
9. 
Auditorlik va konsalting firmalari 
Bu elementlar bir – biri bilan o‘zaro bog‘liq. Agar ular bir – biri bilan 
mutanosiblikda rivojlansa, iqtisodiyotda muvozanat bo‘ladi, agarda birorta element 
beqarorlashsa (masalan, bank sohasi) bozor iqtisodiyotining umumiy holatiga 
salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.