O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

3. Asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar: miqdoriy tarkib 
Qanday o’lchamlar makroiqtisodiyotda miqdoriy va narxni baholash 
ko’rsatkichlari bo’la oladi? Avvalo, miqdoriy ko’rsatkichlarni aniqlaymiz. 
Yalpi ichki mahsulot - bu bir mamlakat ichkarisida ma’lum vaqt davomida 
ishlab chiqarilgan pirovard tovar va xizmatlarning bozor narxlaridagi 
qiymatlarining yig‘indisidir. Mamlakat ichkarisida yaratilgan xar qanday tovar 
yoki xizmat, u milliy yoki xorijiy korxonada ishlab chiqarilganligidan qat’iy nazar, 
YaIM tarkibiga kiritiladi.
Qoidaga ko’ra YAIM yillik hisoblanib, ba’zida zaruriyat tug’ulsa, choraklar 
intervalida ham aniqlanishi mumkin. Ba’zida YAIM bilan birgalikda YAMM ham 
hisoblanadi. 
Yalpi milliy mahsulot - bu mamlakat rezidentlari tomonidan ma’lum vaqt 
mobaynida ishlab chiqarilgan pirovard tovar va xizmatlarning bozor narxlaridagi 
qiymatlarining yig‘indisidir. YaMMga mamlakat ichkarisidagi hamda xorijdagi 
ushbu mamlakat rezidentlari, korxonalari tomonidan yaratilgan tovarlar va 
xizmatlar yig‘indisi ham kiritiladi. 
Yuqoridagi ta’riflardan YAIM va YAMMning farqli tomonlari, ya’ni 
geografik yondashuv va milliylik yondashuvlari bilan ajralib turishini bilib olish 

---

qiyin emas. Agar mamlakatda yopiq iqtisodiyot hukm suradigan bo’lsa, tabiiyki 
YAIM va YAMMlar miqdori teng bo‘ladi. 
Ochiq iqtisodiy mamlakat doirasida esa mazkur mamlakatda norezidentlar 
ishlab chiqargan tovar va xizmatlar yig’indisi va shu bilan birga rezidentlarning 
mamlakatdan tashqarida ishlab chiqargan tovar va xizmatlar yig’inidsi hisobga 
olinadi. 
Masalan, Buyuk Britaniyada ishlab chiqarilgan fransuz kompaniyasining 
mahsuloti, Fransiya uchun yalpi milliy daromad tarkibida yotsa, Buyuk Britaniya 
uchun esa YAIM tarkibiga kiritiladi. 
Agar mamlakat tashqarisidagi rezidentlar daromadi mamlakat ichkarisidagi 
norezidentlar daromadidan yuqori bo’lsa, mazkur mamlakat YAMM i YAIMdan 
yuqori bo’ladi. 
Mamlakat ichidagi norezidentlar daromadi, mamlakat tashqarisidagi 
rezidentlar daromididan yuqori bo’lsa, mos ravishda YAIM YAMMdan katta 
bo’ladi. 
Oxirgi yillarda ko’pgina mamlakatlarda YAMM miqdori YAIMdan 
yuqoriligi aniqlanmoqda. Rossiya, AQSh hamda Yaponiya kabi rivojlangan 
mamlakatlarda milliy hisob tizimida YAMMdan foydalanilib kelmoqda.