O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

 

---

357 
12.4-jadval 
Axborot vositalarining asosiy turlari tavsifi 
 
Tashuvchi Afzalligi 
Cheklovi 
Gazetalar 
Ochiq-ravshanlik; O‘z vaqtidalik; 
Mahalliy bozorni qamrab olishning 
yuqori darajasi; yuqori tan olinish; 
ishonchning yuqori darajadaligi 
Muddati uzoq emas; bosma sifati 
pastligi; uncha katta bo‘lmagan 
ikkilamchi auditoriya 
Televilenie 
Harakatlanuvchi tasvir va ovozning 
hamohangligi; bevosita tuyg‘ularga 
murojaat qilinishi; diqqat-e’tibor-
ning yuqori darajasi; qamrab olish 
darajasi yuqoriligi 
Yuqori mutlaq qiymat; efirning 
reklama bilan to‘lib ketgani; 
kontaktning qisqa muddatliligi; 
auditoriyani tanlash darajasi 
yuqori emasligi 
To‘qridan 
to‘g‘ri pochta 
reklamasi 
Auditoriyani tanlash imkoniyati, 
ochiq-ravshanlik, bir tashuvchiga 
nisbatan raqobatning yo‘qligi, 
manzilli xarakterga egaligi 
Nisbatan yuqori qiymat; 
«makulatura»ga aylanish xavfi 
Radio 
Ommaviylik, geografik va 
demografik belgilari bo‘yicha 
tanlash darajasi yuqoriligi! 
Axborotlarni faqat ovozli 
berilishi; televidiniyega nisbatan 
kam jalb etuvchanligi; standart 
tariflar yo‘qligi; kontaktning 
qisqa muddatliligi 
Jurnallar 
Geografik va demografik 
belgilariga ko‘ra kashfiyotchilik 
darajasi yuqoriligi; ishonch va 
istiqbol; yuqori sifatli bosma nashr; 
uzoq muddat «yashashi»; katta 
ikkilamchi auditoriya 
Reklama maydonini sotib olish 
va reklamaning chiqishi 
orasidagi tanaffusning kattaligi; 
talabga ega bo‘lmagan tirajda 
yo‘qolib ketish; kafolatlangan 
joylashtirishning yo‘qligi 
Tashqi reklama 
Ochiqlik; takroriy kontaktlarning 
yuqori ko‘rsatkichi; qiymati 
pastligi; raqobat yuqori emasligi 
Auditoriyaga nisbatn cheklangan 
tanlov, ijobiy cheklanganlik 
Telefon 
ma’lumotlari 
Mahalliy bozorni qamrab olishning 
eng yuqori darajasi; yuqori 
darajadagi ishonch; past qiymat; 
auditoriyani keng qamrab olinishi 
Yuqori raqobat reklama 
maydonini sotib olish va reklama 
chiqishi orasidagi katta tanaffus; 
ijodiy cheklov 
Axborot 
byulleteni 
Auditoriyalarga nisbatan o‘ta 
yuqori tanlov; to‘liq nazorat; 
interfaol imkoniyatlar; nisbatan past 
qiymat 
Xarajatlar nazoratdan tashqariga 
chiqib ketishi (nazoratsiz 
qolishi) mumkin 
Reklama 
risolalari 
Ochiqlik; to‘la nazorat; reklama 
murojaatini kuchaytirishga qodirlik 
Qayta ishlab chiqarish xarajatlar 
ortib ketishiga olib kelishi 
mumkin 
Telefon 
Foydalanuvchilar ko‘pligi; 
individual kontakt o‘rnatish 
mumkinligi 
Nisbatan yuqori qiymat (agar 
ko‘ngillilar jalb etilmasa) 
Internet 
Auditoriyaga nisbatan tanlash 
imkoniyati yuqoriligi; interfaol 
kontakt imkoniyati bor; nisbatan 
narxi arzon 
Axborotlarning nisbatan yangi 
vositasi, shuning uchun ayrim 
mamlakatlarda foydalanuvchilar 
soni kam 

---

358 
Noan’anaviy medianing bosh yutug‘i, ularning maqsadli auditoriya-
ga o‘ta aniq chiqish imkonini berishidir, bunda vaziyatdan kelib chiqib, 
aloqa bo‘ladigan auditoriya «asirga olingan» bo‘lib, ushbu qamrab olish 
iqtisodiy nuqtayi nazardan qisman samarali bo‘ladi. Xabarlar sodda va 
to‘g‘ridan to‘g‘ri bo‘lishi lozim. Har qanday marketing strategiyasining, 
shu jumladan, «muqobil»ini ham baholash u marka kapitaliga bevosita 
yoki bilvosita qo‘yilmalar kiritishiga qarab amalga oshiriladi.
Aniq reklama tashuvchini tanlash.Tanlab olingan axborot vosita-
larining har birida media rejalashtirish bo‘yicha mutaxassis iqtisodiy 
jihatdan eng samarali reklama tashuvchilarni tanlab olishi, bunda 
auditoriya kattaligi va tarkibini, reklama murojaatlarini joylashtirish 
qiymatni tahlil qiladigan maxsus tadqiqot xizmatlari ma’lumotlariga 
suyanishlari kerak. Auditoriya kattaligini hisob-kitob qilish uchun 
auditoriya adadi (reklama tashuvchi jismoniy birliklar soni), auditoriya 
(reklama tashuvchi bilan aloqada bo‘ladigan odamlar soni, agar bosma 
reklama vositasida ikkilamchi o‘quvchilar bo‘lsa, auditoriya adadni 
ko‘paytiradi); samarali auditoriya (reklama tashuvchilar bilan aloqada 
bo‘luvchi va potensial xaridorlar tasniflariga ega bo‘lgan va reklama 
tashuvchi bilan aloqada bo‘ladigan odamlar soni) va haqiqiy 
auditoriyadan (haqiqatan ham reklamali e’lonlarni ko‘rgan potensial 
xaridorlar soni) foydalaniladi. 
Bozorga yangi tovar chiqarishda reklama beruvchida reklamalarni 
uzluksiz, konsentratsiyalanuvchi, davriy va uzilib qoladigan 
variantlardan birini tanlash muammosi paydo bo‘ladi. Uzluksizlikka 
qandaydir vaqt davomida reklama murojaatini bir tekis joylashtira olish 
bilan erishiladi. Qoidaga ko‘ra reklama beruvchilar tez-tez sotib 
olinadigan tovarlar bilan bozorni kengaytirish kerak bo‘lganda va 
xaridorlarning aniq belgilangan toifasini jalb etish uchun uzluksiz 
reklamadan foydalanadilar. Konsentratsiya hamma reklama budjetidan 
cheklangan davr mobaynida foydalanishni ko‘zda tutadi. Bunday tartib 
realizatsiya muddati bitta mavsum yoki qandaydir sana (odatda, 
bayramlar) bilan cheklangan tovarlar reklamasi uchun maqbul. Davriy 
reklama e’lonlarini mavsumiy uzilish bo‘ladigan ayrim davr davomida 
joylashtirishni bildiradi, mavsum yangilangach, reklama ham 
yangilanadi. Bunday sxemadan cheklangan reklama budjetida, xaridning 
kamdan kam siklida, mavsumiy tovarlarni reklama qilishda foyda-
laniladi. Uzilib turuvchi reklama – bu muomalaga past va yuqori 
faollikda, navbat bilan chiqadigan tovarlarni reklama qilish.

---

359 
Reklama budjetini ishlab chiqish – reklama kompaniyasining maq-
sadlarini, korxonaning moliyaviy imkoniyatlari, raqobatchilarning 
reklama xarajatlari, tarmoqdagi umumiy xarajatlar va hokazolarni 
hisobga olishga asoslangan turli xil yondashuvlarni qo‘llash bilan 
amalga oshirilishi mumkin. Biroq har qanday usul axborotga, ya’ni 
mahsulot (uning xususiyatlari va potensial mijozlarning ehtiyojlariga 
mos kelishi), bozor va uning segmentlari, iste’molchilar ehtiyojlarini 
qondirishning turli usullari va imkoniyatlari bilan bog‘liq holda uning 
xatti-harakatlari, bozorda talabning o‘zgarish tendensiyalari haqidagi 
axborotlarga asoslanadi. Reklama budjetini ishlab chiqishning ko‘pgina 
usullaridan eng yaxshi qo‘llaniladiganlari sifatida quyidagilarni ajratib 
ko‘rsatish mumkin: qoldiq budjet usuli, sotilishlar summasidan foizlarda 
hisob-kitob qilish usuli, raqobatli paritet usuli, maqsad va vaziflar 
asosida hisob-kitob qilish usuli va boshqalar.