O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti f. T. Bazarova


Marketingni vujudga kelishi va rivojlanishining asosiy



Yüklə 1,52 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/222
tarix07.12.2022
ölçüsü1,52 Mb.
#72973
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   222
O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t

 
1.2. Marketingni vujudga kelishi va rivojlanishining asosiy 
bosqichlari 
Marketing atamasi iste’molga XIX asrning 60-yillarida Makkovern 
tomonidan kiritilgan. Marketing nazariy konsepsiya va tijorat faoliyati-
ning o‘ziga xos hodisasi tarzida XX asr boshlarida AQShda ilk bor 
qo‘llanildi
1

1902-yildan boshlab AQShning Michigan, Kaliforniya, Illinoys 
universitetlarida “Tovarlar marketingi”, “Marketing usullari”fanlaridan 
ma’ruzalar o‘qitila boshlandi. 1910-1925-yillar mobaynida marketing 
usullari orqali bozorlar o‘rganila boshlandi. Firmalarda biznes faoliyatini 
o‘rganish uchun bozorni o‘rganish bo‘yicha bo‘limlar tashkil qilina 
boshlandi. 1926-yilda AQShda Marketing va Reklama Milliy Assotsiat-
siyasi tashkil qilinib, keyinchalik Amerika Marketing jamiyatiga 
aylantirildi. 1973-yilda bu jamiyat Amerika Marketing Assotsiatsiyasi 
mavqeyiga ega bo‘ldi. Ikkinchi jahon urushi og‘ir sanoat rivojlanishiga 
va sanoat tarmoqlarini boshqarishga bo‘lgan yangicha yondashuvni talab 
etdi. Ommaviy ishlab chiqarishning o‘sishi, sotib olish qobiliyatining 
pastligi bozorlarda sotuv siyosatining ishlab chiqilishini va marketing 
sohasida tajribaning ortishiga olib keldi. 1948-yildan esa marketing turli 
xo‘jalik faoliyatida qo‘llanilib, ishlab chiqarishdan to iste’molchiga 
yetib borgungacha bo‘lgan jarayonda tovarlar oqimi va xizmat 
ko‘rsatishni tashkil qilishda ishlatildi.
1960-yilda Djer Makkarti tomonidan marketingning tub mohiyatini 
ochib beruvchi“4P” modeli ishlab chiqildi. Bu modelda marketingning 
asosiy 4 elementlari tovar (product), narx (price), sotuv (place), reklama-
1
“O’zbekiston milliy ensiklopediyasi. Davlat ilmiy nashriyoti. Toshkent 2003-y. 479- bet 



rag‘batlantirish (promotion) o‘z aksini topgan. Bu model marketing 
sohasidagi nazariy izlanishlarga asos soldi.Turli mamlakatlarda marke-
ting assotsiatsiyalari va institutlari tashkil qilinib, bozor va marketing 
izlanishlari olib borila boshlandi. 
1965-yilda ingliz Marketing instituti 
tomonidan marketingga quyidagi tarif berildi. Marketing – amaliy faoli-
yat bo‘lib, boshqaruv funksiyalari tizimi hisoblanadi, uning yordamida 
iste’molchilarning xarid (sotib olish) qobiliyati o‘rganilishi natijasida 
tovar va xizmatlarga bo‘lgan real talabni shakllantirish orqali foyda olish 
jarayonidir. Bu tarif ko‘pgina nazariyotchilar tomonidan tan olindi va 
amaliy jarayonda unga asoslanib biznes va ishlab chiqarishni boshqarish 
olib borildi. 1966-yildan to hozirga qadar marketingning juda ko‘p 
tariflari yaratildi. Amerika Marketing Assotsiatsiyasi ma’lumotlariga 
ko‘ra 2000 dan ortiq tariflar marketingning ko‘p qirrali faoliyatini to‘la – 
to‘kis ochib bergan.
“Marketing – tovarlar yaratish, taklif qilish va ayirboshlash vosita-
sida shaxslarning ham, guruhlarning ham ehtiyoj va talablarini qon-
dirishga yo‘naltirilgan ijtimoiy va boshqaruv jarayonidir”. Marketing 
bo‘yicha taniqli mutaxassis F. Kotler marketing faoliyatini ayirboshlash 
orqali insonlar talabini qondirishga yo‘naltirilgan faoliyat, deb tushun-
tiradi. Ingliz mutaxassisi Dj. Steyner fikricha, marketing strategik 
rejalashtirish va boshqaruv jarayonidagi asosiy vazifa bo‘lib, uning 
maqsadi - iste’molchilarning ehtiyojlarini qondirish va korxonalar 
daromadini ta’minlash hisoblanadi. Korxona faoliyatining barcha yo‘na-
lishlari, ya’ni ishlab chiqarish, moliyaviy va sotuv sohasida integ-
ratsiyani yo‘lga qo‘yish.
2
1960-yilda Amerika Marketing Assotsiatsiyasi tomonidan quyidagi 
tarif ma’qullandi. Marketing-ishlab chiqaruvchidan to iste’molchigacha 
yetib borgunga qadar tovar va xizmatlar oqimini yo‘lga qo‘yish, tashkil 
qilish bilan bog‘liq bo‘lgan tadbirkorlik faoliyatidir. 1985-yilga kelib esa 
bu tarif yanada to‘liqroq qilib tavsiflandi, ya’ni “Marketing-narx 
shakllantirish, g‘oyalarni siljitish va amalga oshirish, tovar va xizmat-
larni ayirboshlash orqali sotish natijasida alohida shaxslar va tashkilotlar 
talabini qondirishga yo‘naltirilgan jarayon”. 
AQShda 1966-yilga kelib marketing masalalari bo‘yicha shug‘ul-
lanuvchi 350 ga yaqin firmalar faoliyat ko‘rsata boshladi. Bu firmalar 
yirik kompaniyalar uchun pullik shartnoma asosida tadqiqotlar o‘tkazib 
300 mln. dollarga yaqin daromad ko‘ra boshladilar. Keyinchalik 
2
Г.Л.Багиев, В.M.Taрасевич.Маркетинг. 4-eизд. -СПб.,”Питер” 2012 г. 


10 
marketing faoliyati bilan yirik universitetlarning tadqiqot guruhlari, 
markazlari, savdo – sanoat assotsiatsiyalari, davlat tashkilotlari shug‘ul-
lana boshladilar. 1967-yildan boshlab Angliyaning 500 dan ortiq 
firmalari bozorda raqobatbardosh bo‘lish uchun bozor tadqiqotlari olib 
borishni yo‘lga qo‘yishdi. Bu tadqiqotlarga 5000 dan ortiq talabalarni 
jalb qilishdi.
Marketing rivojlanishining jarayoni unga bo‘lgan yondashuv va 
fikrlarning tobora ko‘payib borishiga sabab bo‘ldi. 1972-yilda F.Kotler 
mikro va makromarketing tushunchalarini asoslab berdi.
Mikro marketing - ma’lum bir kompaniya tomonidan bajariladigan 
ishlarni nazarda tutadi. Makro marketing — butun jamiyatning yashash 
tarzini nazarda tutadi. 1976-yilga kelib, Shelbi Xant “marketing- 
ayirboshlash jarayoni haqidagi ilmlar majmuasidir”, deb xulosa qildi. 
Ko‘rib turibmizki, marketing faoliyatining naqadar keng qamrovli 
ekanligi sababli turli olimlar tomonidan bir-birini inkor etmagan holda 
turli tariflar berilishiga olib keldi.
AQSh va G‘arbiy Yevropaning ko‘pgina mamlakatlarida marketing 
masalalari bo‘yicha milliy institutlar, turli assotsiatsiya, maktab va 
tadqiqot markazlarining tashkil etilishi bu sohaning rivojlanishiga olib 
keldi. Marketing g‘oyalarining rivojlanishini Yevropa Marketing 
Qo‘mitasi va Angliya Xalqaro Marketing Assotsiatsiyalari targ‘ibot 
qildilar.
Mustaqil davlatlar hamdo‘stligi davlatlari va Rossiya bozor 
munosabatlariga o‘tilgandan so‘ng marketing faoliyati firmalar va 
korxonalar faoliyatiga jadal sur’atlar bilan joriy etila boshlandi.
1990-yilda Rossiya Marketing Assotsiatsiyasi tashkil etildi va uning 
Prezidenti etib professor G.G.Abramshvili tayinlandi. 
80-90-yillarda marketingning globallashuv jarayoni kuzatildi. 
Avstraliyaning Kanberre shahrida 1992-yilda Global Marketing bo‘yi-
cha Xalqaro Konferensiya bo‘lib o‘tdi. Uning shiori bo‘lib «Marketing –
bu hamma narsa», «Marketing – bu BIZNES», deb jarangladi. 
Marketingning fan va o‘ziga xos san’at sifatida shakllanishi va takomil-
lashuviga ko‘plab xorijiy mutaxassislar B.Berman, G.Bolt, M.Bruk, 
A.Vayman, X.Vays, X. Verli, D. Gardner, D.Garst, X.Grenross, E.Dixtl, 
P.Druker, R.Kamp, F.Kotler, J.Lamblen, T. Levitt, S. Madjaro, Meffert 
X., R. Nishlag, Dj.Evans va boshqalar o‘z hissalarini qo‘shdilar. 


11 
1.1-jadval 

Yüklə 1,52 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   222




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin