O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

 
Nazorat va mulohaza uchun savollar 
1. Innovatsiya bozoriga kirishda marketing modeli qanday tuzilishga ega? 
2. Asosiy bozorga chiqish rejasi qanday ishlab chiqiladi? 
3. Innovatsion salohiyat va innovatsion faollikning baholash ko‘rsatkichlariga 
nimalar kiradi? 
4. Ichki va tarmoq marketingi deganda nimani tushunasiz? 
5. Marketing innovatsiyalariga nimalar kiradi? 
6. Geomarketing va ijtimoiy marketing nima? 
7. Taassurotlar va munosabatlar marketingi deganda nimani tushunasiz? 
8.Innovatsiyalarni joriy qilishda iste’molchilar xulq-atvorini boshqarish 
bo‘yicha nimalar e’tiborga olinadi? 
9. Har bir mijoz qanday ko‘rsatkichlar guruhi bo‘yicha tavsiflanishi mumkin? 
10. Mijozlarning marketing tahlilida necha bosqichni ajratib ko‘rsatish mumkin? 

---

137 
9-BOB. INNOVATSION MAHSULOTLARNI ISTE’MOLCHILARGA 
ETKAZISH BO‘YICHA QAROR QABUL QILISH 
 
9.1. Innovatsion mahsulotlarni siljitish usullari 
Innovatsion mahsulotlarni siljitishning ikki xil usuli – "vertikal" va "gorizontal" 
usuli ajratib ko‘rsatiladi.
Vertikal usulda butun innovatsion sikl innovatsion faoliyatning alohida 
bosqichlarida erishilgan natijalarni bitta tashkilotda bo‘linmadan bo‘linmaga
uzatilgan holda mujassam etiladi. Biroq ushbu usulning qo‘llanishi juda 
chegaralangan – yoki tashkilotning o‘zi barcha xizmatlar, ishlab chiqarish va 
bo‘limlarni birlashtiradigan kchli konsern bo‘lishi (masalan, hattoki o‘zining 
avtoustaxonalarini ta’minlashni ham qo‘ldan chiqarmaydigan "Volvo" konserni), 
yoki korxona xilma xil tarkibiy qismlardan iborat bo‘lmagan o‘ziga xos mahsulotlar 
juda tor doirasini ishlab chiqishi va ishlab chiqarishi lozim (masalan, yangi kimyoviy 
yoki farmakologik materiallar). 
Gorizontal usul – hamkorlik va kooperatsiya usuli bo‘lib, bunda etakchi korxona 
innovatsiyalar tashkilotchisi hisoblanadi, innovatsion mahsulot yaratish va siljitish 
bo‘yicha funksiyalar esa qatnashchilar o‘rtasida taqsimlanadi. Innovatsiyalarni 
siljitishning ushbu usuli zaruriy tarkibiy qismi texnologiyalar transferti hisoblanadi. 
Uning quyidagi shakllari ajratib ko‘rsatiladi: 
• ixtirolarga litsenziya va patentlarni berish; 
• texnik hujjatlarni berish; 
• nou-xau – sanoat texnologiyasini qo‘llash bilan bog‘liq bilim va ko‘nikmalar 
yig‘indisini berish; 
• injiniring – loyihani amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan va muhandislik-
texnik sohaga mansub bo‘lgan loyiha va amaliy ishlar yig‘indisi; 
• sanoat kooperatsiyasi – bu maqsadga erishish uchun qizg‘in texnologik 
ayirboshlashni amalga oshiradigan, kooperativ ishlab chiqarishni tashkil qilish uchun 
birlashtirilgan tomonlar; 

---

138 
• qo‘shma korxonalar – ushbu bozor uchun yangi bo‘lgan mahsulot ishlab 
chiqarishda sa’y-harakatlar, bilimlar va tajribani birlashtirish, manfaatdor hamkorlar 
o‘rtasida riskni taqsimlash imkonini beradi. 
• texnik yordam; 
• franshizing – kimningdir tovarlarini sotish yoki ayrim sohalarda xizmat 
ko‘rsatish uchun ruxsat berish; 
• lizing (moliyaviy ijara). 
• Innovatsiyalarni samarali joriy qilish uchun quyidagilar ko‘zda tutiladi: 
• oliy darajada biznes-jarayonlar ishlab chiqish bo‘yicha ixtisoslashgan xizmat-
kengashlar, qo‘mitalar yoki ishchi guruhlar tashkil qilish;
• innovatsion faoliyatni muvofiqlashtirish uchun xizmat tashkil qilish;
• kichik tadqiqotchilik biznesi tashkil qilish;
• kichik innovatsion biznesning eng tarqalgan shakllaridan biri sifatida riskli 
firmalar tashkil qilish uchun venchurli kapitaldan foydalanish;
• innovatsiyalar uchun maxsus strukturaalr – eksplerentlar tashkil qilish;
• kichik innovatsion biznesni qo‘llab-quvvatlash uchun maxsus tashkiliy 
strukturalar – biznes-inkubatorlar tashkil qilish;
• innovatsion faoliyatni an’anaviy innovatsion strukturalar orqali davlat 
tomonidan qo‘llab-quvvatlash.
Yuqorida aytib o‘tilgan innovatsion mahsulotlarni siljitish usullari, shakllari va 
atributlarini birlashtirish innovatsion mahsulotni bozor tomon harakatlantirish 
kompleksi hisoblanadi. Uni boshqarish bu – turli elementlarni muvofiqlashtirish, bu 
elementlarni qo‘llash yo‘li bilan erishilishi mumkin bo‘lgan maqsadlarni aniqlash, bu 
maqsadlarni amalga oshirish uchun etarli bo‘lgan xarajatlar smetasini tuzish, maxsus 
dasturlar ishlab chiqish (masalan, reklama kampaniyalari), ishlarni baholash va 
natijalar maqsadga muvofiq kelmagan hollarda tuzatish choralari qo‘llashdir. 
Shunday qilib, innovatsion mahsulotlarni siljitish samarali tizimini tashkil 
qilishning barcha elementlarini tartibga solish va qo‘llash ularni bozorda 
muvaffaqiyatli joriy qlish va rivojlantirishning garovidir. 

---

139 
Innovatsion mahsulotni siljitishning har bir kanali bir qator vositalar tanlashni 
taqozo etadi. Taklif etilayotgan mahsulot yoki xizmatlar turiga qarab, quyidagi 
jadvalda keltirilgan vositalardan foydalanish mumkin.