O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
20 ADABIY TUR VA JANRLAR Adabiy tur, adabiy janr, epos, lirika, drama, roman, tarixiy roman, falsafiy roman, qissa, hikoya, ocherk, tragediya, komediya. Adabiy asarlar shakl jihatidan rang-barangdir, bu esa ularni alohida guruhlarga ajratib o‘rganishni taqozo qiladi. Adabiyotni birinchi bo‘lib Arastu (er.av. 384-322 yillar) o‘zining «Poetika» asarida epos, lirika, drama kabi uch turga ajratib ko‘rsatgan 1 . Adabiy turlar janrlardan tarkib topadi. Janr» fransuzcha so‘z bo‘lib, «tur», «jins» degan ma’noni anglatadi. Adabiy turlar bir- birlaridan, avvalo, voqelikni gavdalantirish usuliga ko‘ra farqlanadi. Epos voqeani, lirika inson ruhiy holatini, drama kishi xarakterini gavdalantiradi. Epos so‘zlashuv nutqiga yaqin bir tarzda yozilsa, lirika misra, qofiya, bandga asoslanadi. Drama dialog va monologlardan tashkil topadi. Epos yunoncha so‘z bo‘lib, yeros «so‘z», «nutq», «hikoya» degan ma’noni anglatadi. Epos xalq ijodiyotiga mansub yirik hajmli asar. Masalan, “Alpomish” qahramonlik eposi. Roman, qissa, hikoya, ocherk, feleton epik tur janrlari hisoblanadi. Lirika (yunoncha so‘z bo‘lib, «lira jo‘rligida aytish» demakdir). She’riy asarlarda musiqiy ohang, ritm mavjud bo‘ladi. G‘azal, ruboiy, tuyuq, fard, muxammas, musaddas, qasida, chiston kabilar Sharq mumtoz lirik janrlari hisoblanadi. Ularda vafodorlik, sevgi-muhabbat, insoniylik, do‘stlik, hayot haqidagi dard va iztiroblar aks ettiriladi. «Drama» yunoncha «harakat» degan ma’noni anglatadi. Dramatik asarlar sahna uchun yaratiladi. Ularning ilk namunalari eramizdan oldin yaratilgan. Tragediya, komediya, opera, balet kabilar dramatik tur janrlari hisoblanadi. Esxil, Sofokl, Evripid, Shekspir singari ijodkorlarning asarlari tragediyaning yuksak namunalaridir. O‘zbek adabiyotida Behbudiyning “Padarkush”, Maqsud Shayxzodaning «Mirzo Ulug‘bek» tragediyalari ma’lum va mashhurdir. Komediya “Quvnoq kishilar qo‘shig‘i” degan ma’noni bildiradi. Aristofanning «Chavandozlar», «Burgutlar», Shekspirning «Qiyiq qizning quyulishi», Molerning «Don Juan», Gogolning 1 Арасту. Поэтика. Аҳлоқи кабир.-Т.: Янги аср авлоди. 2004// www.kitobxon.com 21 «Revizor», Hamzaning «Maysaraning ishi» kabi komediyalari mavjud. Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|