O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi urganch davlat universiteti

4.Menejerning asosiy funksiyasi sifatida motivlashtirish ahamiyati 
Motivlashtirishda X (iks) va U (igrek) nazariyalari ham alohida o‗rinni tutadi. Bu 
nazariyalarning muallifi amerikalik ruxshunos D.Mak Gregor bo‗lib, u boshqaruvchi va 
xodimlarning mehnatga bo‗lgan munosabatini ifodalaydi. 
X (iks) nazariyasi bo‗yicha ishchilar ishlashni xohlamaydi, javobgarliqdan qochadi, 
ular tabiatan yalqov, ishyoqmas bo‗ladilar. Shu bois, ularni doimo turtib, majburlab, 
nazorat qilib, jazo bilan qo‗rqitib turish kerak. Shundagina ular korxona uchun yaxshi 
ishlaydilar. 
U (igrek) nazariyasida kishilarga ishonib, qobiliyatlarini rivojlantirib, ular 
o‗zlarining foydaliligi va muhimliklarini his qilishsa, ishdan qoniqish hosil qilishsa, 
shundagina korxonaga katta foyda keltirish mumkin deyiladi. Bu nazariya xodimning o‗z 
mehnatidan qoniqish hosil qilishiga hamkorlik ko‗rsatuvchi: 
-xizmatlarning tan olinishi; 
-xizmatdagi o‗sishi; 
-malakasining oshishi; 
-mas‘uliyatning yuqoriligi kabi omillarni motivatsiyaga da‘vat etuvchi omillar deb 
talqin qiladi. 
Bu nazariyaga binoan boshqaruvchi ko‗rsatma beribgina qolmay, har bir kishining 
qobiliyatini ishga yo‗naltiradi. Ishning ko‗zini bilgan rahbar o‗z qo‗l ostidagilariga 
vakolatlar va qabul qilingan qarorlarni bajarishda erkinlik beradi. Umuman rahbar oldida 
quyidagi ikki maqsad turishi kerak: 
-motivatsiya vositalarini yaxshilash yo‗li bilan qo‗l ostidagilarning norozilik 
darajasini pasaytirib borish; 
-xodimlarning tashabbusini uyg‗otadigan motivatsiyaning kuchli vositalarni 
qo‗llab, ularning ehtiyojlarini to‗laroq qondirish. 
5.Ehtiyojlar ierarxiyasi motivatsiyasi 
Shularning ayrimlarini quyidagi jadvalda keltiramiz. 
Yuqori ehtiyojlarni qondirish usullari 
t/ 
r 
Turlari 
Ehtiyojlarni qondirish usullari 

---


102 
1. 
Sotsial 
ehtiyojlar 
• xodimlarga shunday ish beringki, ular bir-biri bilan aloqada 
bo‗lish imkoni bo‗lsin;
• ish joylarida birdamlik ruhi, mushtaraklik tuyg‗usini yarating;
• qo‗l ostidagilar bilan davriy kengashlarni o‗tkazib turing; 
• noformal guruhlarni "tinchitishga harakat qilmang, (agar uning 
korxona mavqeiga ta‘siri bo‗lmasa); 
• xodimlarga korxona doirasidan tashqarida ham sotsial faollik 
qilishga imkon bering. 
2. 
Hurmatga bo‗lgan 
ehtiyoj 
• Qo‗l ostidagilarga mazmunliroq ishni taklif qiling
• xodimlar yutuqlarini yuqori baholang va rag‗batlantiring; 
• xodimlarni maqsadini aniqlashga qaror qabul qilishga taklif eting; 
• qo‗l ostidagilarga vakolat va huquq bering; 
• qo‗l ostidagilarni amal pillapoyalari sari ko‗taring. 
3. 
O‗zligini 
isbotlashga bo‗lgan 
ehtiyojlar 
• qo‗l ostidagilarning o‗z imkoniyatlaridan to‗liq foydalanishi 
uchun ularning o‗qishiga sharoit yaratib bering
• qo‗l ostidagilarga murakkab va muhim ish bering, toki ular butun 
vujudini berib ishlashsin;
• 
qo‗l 
ostidagilarning 
tashabbusini 
rivojlantiring 
va 
rag‗batlantiring. 
Bu ehtiyojlarni hech qachon to‗la-to‗kis qondirish imkoniyati bo‗lmaydi. Shu 
sababli, ehtiyojlarga asoslangan motivatsiya jarayoni cheksizdir.