O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi

16.3. Makroiqtisodiy va mikroiqtisodiy darajalarda 
mehnatni boshqarish 
Mehnatni boshqarishning uch darajasi: xalqaro, davlat va korxona 
darajasi farqlanadi.
Mehnatni boshqarishning xalqaro darajasi. Xalqaro darajada 
mehnatni boshqarishni Xalqaro Mehnat Tashkiloti (XMT) amalga 
oshiradi. U 1919 yilda ijtimoiy osoyishtalikni o’rnatish va 
saqlashga,keskin ijtimoiy-iqtisodiy masalalarni tadrijiy, tinch yo’l bilan hal 
qilishga ko’maklashishi ko’zda tutilgan edi. XMTni tashkil etishda 45 ta 
davlat ishtirok etdi, hozirgi vaqtda uning tarkibida 71 ta davlat bor, ularda 
dunyo aholisining 98 foizi yashaydi. Har bir qatnashuvchi davlatdan 
XMTga hukumat hamda mehnatkashlar va tadbirkorlar tashkilotlarining 
vakillari kiradi.
Xalqaro Mehnat Tashkiloti azaliy va eng yirik xalqaro
tashkilotlardan biridir. Uning faoliyati XMT Nizomi bilan belgilanadi, 
unda qatnashuvchi mamlakatlar ushbu Nizomni bajarishlari shart. 
XMTning faoliyat maqsadi moddiy farovonlikka erishishga va irqlari, din 
va jinslaridan qat’i nazar, insonlarning ma’naviy rivojlanishlarini 
ta’minlashga va bularga imkon beradigan shart-sharoitlarni yuzaga 
keltirishga ko’maklashishdan iborat. Ushbu maqsadga erishish uchun 
XMT o’z oldiga asosiy vazifalarni qo’yadi.
XMTning ish yo’nalishlari — mehnat va ish bilan bandlik sohasida 
siyosat yurgizish uchun konventsiyalar va tavsiyalar ko’rinishida xalqaro 
mehnat me’yorlari ishlab chiqish va qabul qilish, texnikaviy hamkorlik 
olib borish, ijtimoiy-mehnat muammolari bo’yicha tadqiqotlar o’tkazish va 
ularning natijalarini bosib chiqarish.

---

266 
Xalqaro mehnat konferentsiyasi (XMK) — XMTning oliy organidir. 
U yiliga bir marta o’tkaziladi va to’rt kun davom etadi. O’rta hisobda 
qatnashchilar soni 2000 kishini tashkil etadi. Konferentsiyada XMTning 
asosiy ish yo’nalishlari ishlab chiqiladi, mehnat dunyosidagi 
mehnatkashlar ijtimoiy mehnat holati muammolari muhokama qilinadi, 
konventsiya va tavsiyalar hamda alohida masalalar yuzasidan qarorlar 
qabul qilinadi.
Ma’muriy kengash XMTning ijroiya organidir. U o’z faoliyatini 
sessiyalar o’tkazish yo’li bilan muvofiqlashtirib boradi, ular yiliga uch 
marta o’tkaziladi. Kengash 56 a’zodan, shu jumladan, hukumat, 
mehnatkashlar va tadbirkorlarning namoyandalaridan iborat. XMT a’zosi 
bo’lgan mamlakatlar hukumatlarining 28 nafar vakili bor, ulardan 10 
nafari 
doimiydir, 
ularni 
ekspertlar 
sanoati 
eng 
rivojlangan 
mamlakatlarning namoyandalaridan saylaydilar. Qolgan 18 kishi turli 
mamlakatlarning teng huquqli vakilligini ta’minlash uchun mintaqalarga 
oid kvotalar bo’yicha har uch yilda bir marta qayta saylanadi. Kengash 
tarkibiga mehnatkash va tadbirkorlar vakillari har bir guruhidan 14 kishi 
miqdorida kiritilgan. Ma’muriy kengash raisi har yili konferentsiyadan 
keyin mintaqaviy mansublikni hisobga olgan holda rotatsiya qilish 
tamoyili bo’yicha saylanadi. Kengash konventsiyalar va tavsiyalarni 
qo’llanish ustidan nazorat yuritish uchun 12 kishidan iborat ekspertlar 
guruhiga ega.
Xalqaro mehnat byurosi (XMB)— XMTning doimiy kotibiyatidir. 
XMBning Jenevada joylashgan markaziy devoni XMT o’z loyihalarini 
amalga oshiradigan turli mamlakatlarda 40 ta bo’limga ega. Ma’muriy 
kengash besh yil muddatga saylaydigan Bosh direktor XMBga boshchilik 
qiladi. Xalqaro mehnat byurosi va uning rahbariyatining tarkibi doimiydir, 
ko’plab xodimlar muddatsiz shartnomaga egalar. Doimiy organ bo’lgan 
XMB aslida ijtimoiy mehnat masalalari bo’yicha jahon tadqiqot va 
ijtimoiy axborot markazi rolini bajaradi. XMBning ikki instituti: Mehnat 
masalalarini tadqiq qilish xalqaro instituti hamda Kasb va texnikaviy 
malaka oshirish xalqaro markazi bor.