O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta‘lim vazirligi

Mashina silkinib oldinga intildi (S.Ahmad). 
Ravishdoshlarning –gach (-kach, -qach), -gani (-kani, -qani), guncha (-kuncha, -
quncha) affikslari yordamida hosil qilingan shakllari tuslanmaydigan ravishdoshlar 
sanaladi: etgach, ekkach, chiqqach; etgani, ekkani, chiqqani; etguncha, ekkuncha, 
chiqquncha kabi. Masalan: Sultonali tong otguncha ikki go`dakning qo`ynini puch 
yong`oqqa to`ldirib chiqqan (A.Qodiriy). Uzun, qorong`i yo`lakka chiqqach, Unsin 
to`xtadi (O). Siz bilan maslahatlashgani keldim (B.Rahmonov). 
d) zamon ma’nosini ifodalaydi. Ravishdoshning zamon ma’nosini ifodalashi nisbiy 
zamon sanaladi. CHunki ravishdoshning zamoni shu gapdagi tuslangan fe’lning 
zamoniga nisbatan belgilanadi. 
Ravishdoshlar zamon ma’nosiga ko`ra uchga bo`linadi: o`tgan zamon ravishdoshi, 
hozirgi zamon ravishdoshi, kelasi zamon ravishdoshi. 
O`tgan zamon ravishdoshlari fe’l o`zak-negiziga –b (-ib), -gach (-kach, -qach) 
affikslarini qo`shish bilan hosil qilinadi: qolib, o`qib, qolgach, o`qigach kabi. 

---

23
-b (-ib) affiksi bilan yasalgan ravishdosh tuslangan fe’l ifodalagan asosiy 
harakatdan ilgari bo`lgan harakatni yoki asosiy harakatdan oldin boshlangandek 
ko`rinsa ham ammo u bilan bir vaqtda yuz bergan harakatni anglatadi. Masalan: 
Zulfiya javob so`rab keldi gapida javob so`rab ravishdoshi asosiy harakatdan (keldi 
harakatidan) oldin ro`y bergan harakatni bildirsa, u kulib gapirmoqda gapida esa 
kulib ravishdoshi asosiy harakat (gapirmoqda harakati) bilan bir vaqtda yuz 
beradigan harakatni anglatadi. 
-b (-ib) affiksi bilan yasalgan ravishdosh tuslanganda, o`tgan zamon hikoya fe’lini 
hosil qiladi. 
Fe’l negiziga –gach (-kach, -qach) affiksini qo`shish bilan yasalgan ravishdosh 
tuslanmaydigan ravishdosh bo`lib, u tuslangan fe’l ifodalagan harakatdan ilgari 
uning bajarilishi (yoki bajarilmaslik) sababi yoki paytini ko`rsatadigan harakatni 
anglatadi. Masalan: Uch-to`rt kun mehmondorchilikda yurishgach, maktabdan 
qaytdilar (P.Tursun). Zorlanishdan, ichni eyishdan boshqa hech nima qo`lidan 
kelmagach, nima qilsin (M. Ismoiliy). 
Hozirgi zamon ravishdoshi fe’l o`zak-negiziga –a, -y affikslarini qo`shish bilan 
hosil qilinadi: bora-bora, ishlay-ishlay kabi. 
Bu affikslar bilan yasalgan ravishdosh tuslangan fe’l ifodalagan asosiy harakat 
bilan bir vaqtda ro`y beradigan harakatni anglatib, uning bajarilish holati, paytini 
ko`rsatadi. Masalan: Toma-toma ko`l bo`lur, hech tommasa cho`l bo`lur (Maqol). 
Tog` oralig`idagi qalin qor eriy-eriy odam bemalol kira oladigan g`or bo`lib 
qolibdi (S.Anorboev). 
Bu affikslar bilan yasalgan ravishdoshlar nutqda odatda, takroriy so`z shaklida 
qo`llanadi. YAkka holda ishlatilganda, ravishdosh anglatgan harakatdan tuslangan 
fe’l anglatgan harakatga tezlik bilan o`tilganlik ma’nosi hosil bo`ladi. 
Masalan: Sultonmurod kela o`qishga kirishdi. 
Hozirgi zamon ravishdoshi tuslanib, hozirgi-kelasi zamon fe’lini hosil qiladi. 
Masalan: Sada tagidagi hovuzning suvida yaproqlar suzadi (S.Z.). 
Kelasi zamon ravishdoshlari fe’l negiziga –gani (-kani, -qani), -guncha (-kuncha, -
quncha) affikslarini qo`shish bilan yasaladi: o`qigani, tinchiguncha kabi. 
Bu affikslar bilan yasalgan ravishdoshlar tuslanmaydi. Fe’l negiziga –gani (-kani, -
qani) qo`shish bilan yasalgan ravishdosh tuslangan fe’l ifodalagan harakatdan 
so`ng bajarilishi maqsad qilib olingan harakatni anglatadi. Masalan: Men bugun 
yuragimni ochib gapirgani keldim (U.). 

---

24
Fe’l negiziga –guncha (-kuncha, -quncha) affiksini qo`shish bilan yasalgan 
ravishdosh tuslangan fe’l ifodalagan harakatning davom qilish vaqtining o`lchovi 
sifatidagi harakatni ifodalaydi. Masalan: Yo`lchi so`zlaguncha, Tantiboyvachcha