O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi
Yüklə 2,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
6-Rasm.
Demak, nutq – bu verbal kommunikatsiya, ya‘ni, til vositasidagi muloqot jarayonidir. Inson nutqi xilma-xil shakllarga ega. Lekin nutqning qanday shaklidan foydalanmaylik, u nutqning ikki asosiy: og‘zaki yoki yozma turlaridan biriga tegishli bo‗ladi (3 rasm) 271 7-Rasm. Bunda ikki tur ma‘lum o‗xshashlikka ega bo‗ladi. Bu o‗xshashlik hozirgi zamon tillaridagi yozma nutq, xuddi og‗zaki nutq kabi tovushli ekanligidan iborat: yozma nutq belgilari bevosita ma‘noni emas, so‗zning tovush tarkibini etkazadi. Og‗zaki nutqning asosiy boshlang‗ich ko‗rinishi bo‗lib, suhbat shaklida kechadigan nutq hisoblanadi. Bunday nutq suhbat yoki dialog deb ataladi. Uning asosiy xususiyati suhbatdosh tomonidan faol olib boriladigan nutq hisoblanadi, ya‘ni, suhbat jarayonida ikki suhbatdosh ishtirok etib, tilning sodda gap va iboralarni qo‗llaydilar. Dialog nutqning ochiq holda ifodalanishi talab etmaydi, chunki suhbatdosh suhbat davomida nima haqida so‗z yuritilayotganini tushunadi va boshqa suhbatdosh tomonidan bildirilgan iborani fikran yakunlay oladi. Shunga o‗xshash vaziyatlarda birgina so‗z boshqa suhbatdosh tomonidan aytilgan iborani yakunlab qo‗yishi mumkin. Bunda birgina so‗z yaxlit iboraning o‗rnini bosadi. Nutqning boshqa shaklini so‗zlovchi tomonidan aytilgan nutq tashkil etadi, bunda tinglovchilar uning nutqini idrok qiladilar, lekin unda to‗g‗ridan-to‗g‗ri qatnashmaydilar. Bunday nutq monolog deb ataladi. Ma‘ruzachining nutqi monologik nutq hisoblanadi. Bu nutq psixologik jihatdan dialogdan murakkabroqdir, chunki u tinglovchidan o‗z mulohazalarini tushunarli, qat‘iy mantiqqa asoslangan holda bayon qilish malakasini talab etadi. Bunda so‗zlovchi etkaziladigan axborotning NUTQ Nutq turlari tasnifi Моnolog Оg‘zaki nutq shakllari Dialog Yozma Оg‘zaki Ichki Кinetik Tashqi Faol Sust 272 tinglovchilar tomonidan o‗zlashtirilishini baholashi zarur, ya‘ni, u faqat o‗z nutqinigina emas, balki tinglovchilarni ham kuzatishi kerak bo‗ladi. Dialog ham, monolog ham Yüklə 2,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|