O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi
Yüklə 2,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
grammatikasi
ga, shuningdek, aniq bir tilga xos bo‗lgan ma‘lum tovush yoki fonetik tarkibga egadir. Til, asosan, har bir so‗z ma‘nosini mustahkamlash uchun xizmat qiladi. So‗zning istalgan ma‘nosi umumlashtirishni anglatadi, masalan, slova «odam», «mashina», «stol» va boshqalar. Tildan farqli ravishda nutq deb ma‘lumot etkazish, ko‗rsatma, savol, buyruq berish shaklida amalga oshiriladigan nutqiy muloqot jarayoniga aytiladi. Nutq yordamida u yoki axborotni etazish uchun ma‘lum ma‘noga ega bo‗lgan mos so‗zlarni tanlash emas, balki ularni aniqlashtirish ham lozim. Nutqdagi har bir so‗z ma‘lum ma‘nogacha qisqartirilgan bo‗lishi zarur. Bunga so‗zni ma‘lum kontekstga kiritish bilan erishiladi. Masalan, «bu qanday mashina?» degan savol bilan bizni jismning o‗zida qiziqtirayotgan holatni aniqlashtirmoqchi bo‗lganimizda murojaat qilamiz, agarda «bu kimning mashinasi?», deb savol bersak, bizni jism emas, uning kimga tegishliligi qiziqtirayotgani ma‘lum bo‗ladi. Nutqda so‗z ifodalari bilan etkaziladigan mazmundan tashqari, bizning so‗zlayotganlarimizga nisbatan munosabatimiz ham ifodalanadi. Bu hodisa nutqning emotsional-ifodali jihati deb ataladi va iborani talaffuz qilishda qo‗llaydigan so‗zlarning jaranglash toni bilan belgilanadi. Va nihoyat, nutq psixologik jihatdan mohiyatga ega bo‗lgan u yoki bu ibora maqsadini aks ettiruvchi kontekstdan iborat bo‗ladi. Shunday qilib, nutqiy muloqot – bu murakkab va ko‗p tomonlama jarayon. A.N. leontevning fikriga ko‗ra, har bir nutq akti o‗ziga xos nutqning shakli va turi, aniq sharoitlar va muloqot maqsadlariga ko‗ra, turli nutq vositalarini qo‗llashni talab etuvchi psixologik muammoning echimini topishdan iborat. Xuddi shu nutqni tushunishga ham tegishlidir. Muloqoting universal vositasi sifatidagi hozirgi zamon nutq holatigacha 268 odamning uzoq davom etgan filogenezdagi taraqqiyot jarayoni bo‗lib o‗tgan edi. Shuni ta‘kidlab o‗tish lozimki, nutq – bu insonga xos bo‗lgan faoliyat. Nutq bilan birga til ham, ilk marotaba faqat insoniylik jamiyatida, hamkorlikdagi mehnat jarayonida yuzaga keldi. Hozirgi zamon fan ma‘lumotlariga ko‗ra, dastlabki nutq vositasi Yüklə 2,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|