O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi
Yüklə 2,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
IQ
koeffitsenti bilan belgilanadi. IQ va Cr koeffitsentlarini ajratish qobiliyat bilan mantiqni aqliy ijodiylikka qarama-qarshi qo‘yishga omil bo‘lgan. Xuddi shu bois ham XX asrning 60-yillariga kelib, ijodiylikning 60 dan ortiq ta‘rifi ishlab chiqildi. Ijodiylik ta‘riflarini tahlil qilish orqali ularni 6 turga ajratish mumkin: geshtaltik ta‘rif (ijodiy jarayonni mavjud geshtaltlarni buzib, yaxshirog‘ini tuzish sifatida ta‘riflanadi), innovatsion (yangi) ta‘rif (so‘nggi natijaning yangiligi bo‘yicha ijodiylikni baholashga yo‘naltirilgan), estetik yoki ekspressiv (ijod qiluvchining o‘zini-o‘zi ifodalashga ahamiyat beruvchi), psixoanalitik (ijodiylikni ―U‖, ―Men‖ 259 va ―Ideal - Men‖ o‘rtasidagi o‘zaro munosabat deb ta‘riflovchi); muammoli (ijodiylikni masalalar еchish jarayoni deb aniqlaydigan. Bunga J.P. Guilford ning ―Ijodiylik - divergent qobiliyat jarayonidir‖, degan ta‘rifini ham mujassamlashtirish mumkin), oltinchi tipga yuqorida ta‘riflangan tiplarning birortasiga ham kirmaydigan har xil ta‘riflarni kiritish mumkin (masalan, ―umuminsoniy‖ bilimlar zaxirasini to‘ldirish) Hozirgi davrda to‘plangan ijodiylik atamasiga taalluqli ta‘riflar mazmuni, mohiyati va tuzilmasini baholash qiyin. Tadqiqotchilarning ta‘kidlashicha, ―ijodiylikning nimaligini tushunishning o‘zi ijodiy harakatni talab qiladi. So‘nggi yillardagi tadqiqotlar mualliflaridan biri ijodiylikni qandaydir ahamiyatli va yangi narsaga erishish deb, ya‘ni ―boshqacha aytganda, bu insonlarning dunyoni o‘zgartirish uchun qilgan harakatlari‖ sifatida ta‘riflaydilar Ijodiylikning XX asr 60-yillardagi ko‘zga ko‘ringan tadqiqotchilaridan biri M.Wallachning ta‘kidlashicha, intellektual testlar ijodiy yutuqlar bilan yuqori ko‘rsatkichlarda o‘zaro bog‘lanmagan. U 11-12 yoshli o‘quvchilar o‘rtasidagi intellekt va ijodiylik turlicha rivojlanganligi sababli ularni 4 xil guruhga ajratib ko‘rsatadi: intellekt va ijodiylikning yuqori darajasiga erishgan o‘quvchilar o‘zlarini to‘g‘ri baholaydilar, ularda o‘zini-o‘zi nazorat qilish yuqori, ular barcha yangi narsalarga qiziqishadi va baholashda mustaqillikka egadirlar; intellektual darajasi yuqori va ijodiylik darajasi past o‘quvchilar maktabda muvaffaqiyatga intiladilar, lekin birovdan o‘z sirlarini yashiradilar, o‘zlarini pasaytirib baholaydilar; intellektual darajasi past va ijodiylik ko‘rsatkichi yuqori o‘quvchilar xavotirli, e‘tiborsiz, quyi ijtimoiy moslashuv bilan boshqalardan ajralib turadilar; intellektual darajasi va ijodiylik ko‘rsatkichi quyi o‘quvchilar vaziyatga oson moslashadilar, ijtimoiy intellektual darajasi yuqori, lekin sust sub‘ektlar o‘zlarini to‘g‘ri baholaydilar. Shunday qilib, ijodiylik jarayoni bilan intellekt darajasi o‘rtasidagi munosabat o‘quvchilarning shaxsiy xislatlariga va ularning moslashuv usullariga ta‘sir qiladi. 260 Stenberg va Gardnerlarning fikricha bir necha qobiliyat shaxsni omadli bo‗lishiga olib kelishi mumkin. Ijodiylik mezonlaridan biri - bu nostandartlikdir . E.P.Torrance ta‘kidlaganidek, noyob va original javoblar mohiyatan har doim ham mos tushavermaydi. Ko‘pincha tushunchalarning mazmunini asoslanmagan ravishda aralashtirish holati ro‘y beradi: ijodiy qobiliyat esa nostandartlik bilan bir xil deb qaraladi, nostandartlik originallik bilan, originallik esa sinaluvchilar guruhidagi noyob javoblar bilan ayniy deb talqin etiladi. Nostandartlik originallik (o‘ziga xoslikka nisbatan kengroq tushunchadir. Ikkinchi mezon - anglanganlikdir. Bu asnoda so‘z borganda sinaluvchi tomonidan muammo еchimining anglanganligi nazarda tutiladi. Intellektual testlar shaxsdan konvergent tafakkurni talab qiladi. Kreativ testlar esa divergent tafakkurni talab etadi. Kreativlik- bu birvaqtning o‗zida yangi va qadrli g‗oyalarni yaratuvchi ijodkorlik qobiliyatidir. Sternberg va uning kasbdoshlari kreativlikning 5 komponentini ishlab chiqishgan. 1. Shaxsdagi bilimning ko‗pqirraligi. Qo‗lga qiritgan bilimilarimiz g‗oyalarimizning ko‗p bo‗lishining asosi hisoblandi. Dunyoviy bilimilarimiz qanchalik ko‗p bo‗lsa, psixikamizdagi bloklar ham shunchalik ko‗p bo‗ladi. Hayotda muammolarni hal qilishda bilimlarimiz qanchalik ko‗p bo‗lsa, uni hal qilish shunchalik oson bo‗ladi. 2. Tasavvuriy tafakkur narsa va hodisalarini yangidan ko‗rishga, ularni qayta yaratishga va bog‗lashga imkon beradi. Muammoning asosiy elementini tasavvur qilib uni o‗zlashtiramiz va uni yangi bosqichga olib o‗tamiz. 3. Tavakkalchilik- yangi ta‘surotlarni qidirish. Buni ikki ma‘noda ko‗rish mumkin. Ya‘ni birinchisi Yüklə 2,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|