237
Adabiy qobiliyat
nafosat hislarining yuksak taraqqiyoti darajasi xotirada
yorqin ko‗rgazmali obrazlarning jonligini, «til zehni», behisob xayolan ruhiyatga
qiziquvchanlik, intiluvchanlik va boshqalar.
Nazariy va amaliy qobiliyatlar ham inson qobiliyatlaridan bo‗lib, nazariy
qobiliyatlar mavhum, mantiqiy harakatlarga moyillikda namoyon bo‗ladi.
O‗quv qobiliyatlari bilim, ko‗nikma va malakalarni o‗zlashtirish, shaxs –
shakllanishi, pedagogik ta‘sirlar samaradorligini ortishida ijobiy rol o‗ynaydi.
Ijodiy qobiliyatlar moddiy va ma‘naviy madaniyat asarlarini yaratish, yangi
g‗oya, kashfiyot va yangiliklar еchishda namoyon bo‗ladi.
Rus olimi I.P.Pavlov o‗z ta‘limotida «badiiy», «fikrlovchi», «o‗rta» tiplarga
ajratilgan shaxslarning ana shu uchta tipdan bittasiga taalluqli ekanligini tavsiflab
beradi. Muallif ushbu tipologiyani yaratishda oliy nerv faoliyatining birinchi va
ikkinchi signal tizimidan iboratligi to‗g‗risidagi ta‘limotga asoslanadi. Birinchi
signallar tizimi obrazlar, emotsiyalardan va ikkinchi signallar tizimi esa obrazlar
haqida so‗zlar orqali signal berishdan iboratdir. Ikkinchi signal tizimi I.P.Pavlov
tomonidan «signallarning signali» deb nomlangan edi.
I.P.Pavlov tomonidan ishlab chiqilgan tipologiyani quyidagicha
tushuntirish mumkin:
1)
shaxs faoliyatida birinchi signallar tizimining signallari nisbatan ustunlik
qilsa, bu inson
«badiiy»
tipga taaluqlidir;
2)
mabodo «signallarning signali» nisbatan ustuvor bo‗lsa, bu shaxs
«fikrlovchi»
tipga mansubdir;
3) agarda har ikkala signallar aralashib ketgan bo‗lsa (birortasining ustunligi
sezilmasa) bu inson
“aralash
‖ tipga mansub odamdir;
I.P.Pavlov tipologiyasining o‗ziga xos tomonlari quyidagilarda namoyon
bo‗ladi:
«
Badiiy tip»
uchun bevosita u taassurotlar jonli tasavvur, yorqin idrok, his-
tuyg‗ular (emotsiyalar) natijasida vujudga keladigan obrazlarning yorqinligi
xosdir.
Dostları ilə paylaş: 
