O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi

so‘z-mantiqiy tafakkur
mavjud 
bo‗lib, u tafakkur tarixiy rivojlanishining so‗nggi bosqichidir. Unga tushunchalar 
va mantiqiy hosilalarni qo‗llash xosdir. 
Amaliy tafakkur
tajriba, amaliy harakatlar asosida amalga oshiriladi va aniq 
vazifalarni bajarishga qaratilgan, 
nazariy 
– tajriba bilan ish ko‗rmasdan 
tushunchalardan foydalanadi. 
Diskursiv tafakkur
– kengaytirilgan tafakkur, 
ichki 
sezgi
kechishining tezligi, aniq ifodalangan bosqichlarning mavjud emasligi, oz 
darajada anglanganligi bilan xaraterlanadi.
Reproduktiv, ishlab chiqaruvchi 
tafakkur
– bu namuna bo‗yicha tafakkur, ijodkorlik esa – yangi kashfiyotlar, yangi 
natijalarga olib boruvchi tafakkur. 
Realistik tafakkur
voqelikni to‗g‗ri aks ettiradi, 
odam o‗z hulq-atvorini anglaydi, 
autistik tafakkur 
esa, asosan, ob‘ektga emas, 
affektga mos bo‗lganlarni ifodalaydi, ehtiyojni qondirishga, kelib chiqqan hissiy 
zo‗riqishni kamaytirishga yo‗naltirilgan bo‗ladi. 

---

247 
Tafakkurning aqliy jarayonning natijasi hisoblangan uch xil shakli: 
tushuncha, mulohaza va xulosa farq
qilinadi. 
Tushuncha – 
bu jism va hodisalarning umumiy, ahamiyatga ega bo‗lgan va 
farqlanuvchi belgilarini aks ettiruvchi tafakkur shakli. Tushunchalar asosida 
hodisalar va jismlar haqidagi mavjud bilimlarimiz yotadi. U 
aniq
va 
mavhum
bo‗lishi mumkin. Jismning barcha belgilaridan aynan ushbu jism yoki o‗xshash 
jismlar guruhini xarakterlab beruvchi ma‘lum belgilar yig‗indisi ajratilgan bo‗lsa, u 
holda aniq bir tushuncha haqida gap ketadi. Bunday tushunchalarga shahar, g‗oya, 
jamiyat va boshqalar kiradi. Agar jismdagi biror-bir alohida belgi ajratilib, va bu 
belgi o‗rganish predmeti bo‗lib xizmat qilsa, alohida jism sifatida o‗rganilsa, 
mavhum tushuncha hosil bo‗ladi. Bunday tushunchalarga fidokorlik, tenglik, 
vijdoniylik va boshqalar kiradi. 
Tushunchalar