O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi
Yüklə 2,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Regulyativ
funktsiyasi –axloqning asosiy funktsiyasi hisoblanadi. Regulyativ funktsiya shaxs, xizmat jamoasi, davlat va jamoat institutlari faoliyatini jamiyatda mavjud bo‘lgan axloqiy normalar asosida boshqarib turishni anglatadi. Shu maqsadda bir qancha vositalarga tayanadi: axloqiy printsiplar, jamoatchilik fikri, axloqiy avtoritet, an‘analar, urf-odatlar va hokazo. Axloq nafaqat alohida shaxs, balki butun jamiyatning ham hulq-atvorini boshqaradi. Aksiologik funktsiyasi (baholash) – yuqorida ta‘kidlaganimizdek, har qanday axloqiy xatti-harakat u ѐki bu qadriyatlar sistemasi orqali baholanadi. «Axloqiy-axloqsiz», «yaxshi-ѐmon» nuqtai nazaridan kelib chiqqan holda xatti-harakatlar, munosabatlar, motivlar, qarashlar, shaxsiy sifatlar baholanadi. Axloq inson tomonidan qadriyatlarni o‘zlashtirish, ularni rivojlantirishni ham nazorat qiladi. Informatsion (bilish) funktsiyasi-axloqiy bilimlar hosil qilishga qaratilgan bo‘lib, axloqiy printsiplar, normalar, kodekslar ijtimoiy-axloqiy qadriyatlar haqidagi informatsiya manbai hisoblanadi. Shu bilan birga odatiy va ekstremal vaziyatlarda, konfliktli va tang holatlarda axloqiy tanlov masalasiga e‘tibor qaratiladi. Demak, axloq olamni, insonni, uning mohiyatini, haѐtining ma‘nosini anglashga ѐrdam beradi. Tarbiyaviy funktsiyasi–har qanday tarbiya tizimi –bu eng avvalo axloqiy tarbiya tizimi hisoblanadi. Axloqiy tarbiya axloqiy norma, odat, an‘ana, umumiy xulq-atvor namunalarini aniq tashkiliy tizim holiga keltiradi, axloqiy bilimlarni axloqiy ishonch-e‘tiqodga aylantiradi, konkret vaziyatlarda axloqiy bilim va ishonch-e‘tiqodni qo‘llashda ijodiy ѐndashuvga o‘rgatadi. Demak, axloq nafaqat norma va qoidalarga rioya qilishni, balki o‘z- o‘zini nazorat qilishga o‘rgatadi. Shu erda, axloqning alohida funktsiyalarini ajratish shartli xarakterga ega ekanligini qayd qilish lozim. Chunki real haѐtda ular bir-biri bilan uyg‘un holda namoѐn bo‘ladi. Axloq bir vaqtning o‘zida boshqaradi, tarbiyalaydi, yo‘naltiradi va hokazo. Axloqiy bilimlar insoniy munosabatlar va ijtimoiy voqelik hodisalarini baholash asosida vujudga keladi. Bu baholashning asosiy mezonikishilarning«nima yaxshi-yu nima ѐmonligi» haqidagi tasavvurlari 75 hisoblanadi. Bunday baholash ham jamiyatga, ham alohida shaxsga xosdir. Shu tariqa axloqiy qadriyatlardan ijtimoiy va individual tizimlar vujudga keladi. Bu tizimlar bir-biri bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, har bir insonda turlicha namoѐn bo‘ladi. Shaxs faoliyatida ijtimoiy qadriyatlar tizimi ustun bo‘lsa, u ijtimoiy haѐtda faol ishtirok etadi, uning dunѐqarashida jamoatchilik tamoyili ustun bo‘ladi. Aksincha bo‘lsa, inson o‘zining shaxsiy manfaatlarini ustun qo‘yadi, dunѐqarashida individualizm printsipi ustun bo‘ladi. Kasb etikasi-har bir kasb-hunarga xos axloqiy norma, printsip va sifatlarni o‘rganadi va haѐtga tatbiq etadi. Axloqiy tarbiya nazariyasi-axloqning jamiyat talabi, ehtiyoji va manfaatlaridan kelib chiqqan holda uni haѐtga tadbiq etishning vosita va uslublarini o‘rganadi.Etika‖ning tarkibiy qismlari (sohalari) uzviy bog‘liqlikda bo‘lib, bir- birini taqozo etadi va to‘ldirib turadi. Etika‖ boshqa ijtimoiy-falsafiy fanlar tizimida o‘ziga xos o‘ringa ega. Etikaning Estetika‖ bilan munosabati ayniqsa o‘ziga xos. Chunki inson biror bir faoliyatni amalga oshirar ekan, muayyan nuqtai nazar, yaxshilik ѐki ѐmonlik (axloq) va go‘zallik ѐki xunuklik (nafosat) nuqtai nazaridan ish ko‘radi. Ya‘ni ichki go‘zallik va tashqi go‘zallik uyg‘unligiga e‘tibor qaratadi. Shu bilan birga, san‘at estetikaning asosiy tadqiqot ob‘ektlaridan hisoblanadi. Har bir san‘at asarida axloqiy –tarbiyaviy jihatdan muhim bo‘lgan g‘oyalar ilgari suriladi va san‘atkor badiiy obrazlar orqali axloqiy ideallarni yaratadi. Yüklə 2,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|