O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi


Nitrifikatsiya va denitrifikatsiya jarayonlari



Yüklə 0,62 Mb.
səhifə29/36
tarix01.12.2023
ölçüsü0,62 Mb.
#170652
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   36
Microbiologiyadan amaliy va laboratoriya kullanma

9.2. Nitrifikatsiya va denitrifikatsiya jarayonlari

Azotli organik birikmalarning mikroblar yordamida parchalanishidan hosil bo`lgan ammiak tuproqda har xil o`zgarishlarga uchraydi: nitrit va nitratlargacha oksidlanadi, qisman tuproqda adsorbsiyalanadi, tuproq mikroorganizmlari metabolizmi jarayonida azot manbai sifatida ishlatiladi (immobilizatsiya) va boshqalar.


Ammiakni nitritgacha va so`ngra nitratlargacha oksidlanishi nitrifikatsiya deyiladi. Nitrifikatsiya jarayoni nitrifikatsiyalovchi bakteriyalar yordamida amalga oshadi. Bu bakteriyalar avtotrof bo`lib, uglerod manbai sifatida karbonat angidriddan foydalanish xususiyatiga ega. Buning uchun zarur bo`lgan kimyoviy energiya esa ammiak va nitritlar oksidlanishidan olinadi. Zamonaviy atamashunoslikda ular xemolitoavtotroflar deyiladi.
Nitrifikatsiya jarayoni ikkita bosqichda o`tadi, har bir bosqichni nitrafikatsiyalovchi bakteriyalarning spetsifik guruhlari bo`lgan grammanfiy mayda hujayralar olib boradi.
Birinchi bosqichda ammiak Nitrosomonas avlodiga kiruvchi nitrozbakteriyalar yordamida oksidlanadi:

2NH3 + 3O2 2HNO2 + 2H2O + 158 kkal.


Ikkinchi bosqichda nitritlar Nitrobakter avlodiga kiruvchi nitrat bakteriyalar yordamida oksidlanadi:


2HNO2 + O2  2HNO3+43 kkal.


Nitrifikatsiya jarayonini o`rganish va nitrifikatsiyalovchi bakteriyalarning boyitilgan kulturasini olish uchun tuproqni (yoki boshqa substratni) Vinogradskiy oziqa muhitiga ekish kerak. Bu muhit mineral tuzlar eritmasidan iborat, jumladan, (NH4)2SO4 tuzi eritmasidan iborat. ("Oziqa muhitlar" bo`limiga qaralsin). Aniq bir inkubatsion davr (21 kun)dan so`ng nitrifikatsiyalovchi bakteriyalarning boyitilgan kulturasi tahlil qilinadi:


1. Boyitilgan kulturasi mikroskopda fiksirlangan va gensian-violet bilan bo`yalgan preparatni tayyorlab ko`rish;
2. Nitritlarga sifat reaksiya qilish - nitritlar to`planganligini tomchi reaksiyasi bilan Griss reaktivi yordamida aniqlanadi. Uning uchun chinni kosachaga 0,5 - 1 ml boyitilgan kulturadan quyiladi va 1-2 tomchi Griss reaktivi qo`shiladi. To`q qizil rang hosil bo`lishi nitritlar borligidan dalolat beradi.
3. Nitratlarga sifat reaksiyasi - nitratlar to`planganligini konsentrlangan sulfat kislotali difenilamin reaktivi yordamida aniqlanadi. Chinni idishga boyitilgan kulturadan 0,5-1 ml quyiladi va idish devori bo`ylab 1-2 tomchi reaktivdan tomiziladi. Nitratlar to`plangan bo`lsa, suyuqliklarning uchrashgan joyida jadal ko`k rang kuzatiladi. Nitrifikatsiya jarayoni davomida hosil bo`lgan nitratlar, ularning eruvchanligi tufayli tuproqlarning past qatlamlariga tushadi, yuqori o`simliklar va mikroorganizmlarga azot manbai bo`lib xizmat qiladi, mikrobiologik usulda denitrifikatsiyalovchi bakteriyalar yordamida qaytariladi.
Azot tuzlari molekular azotgacha qaytarilishi chin denitrifikatsiya deyiladi. Bu jarayonni denitrifikatsiyalovchi mikroorganizmlar olib boradi, ular organik moddalarni oksidlash jarayonida nitratlar vodorod akseptor sifatida ishlatiladi.
5C6H12O6 + 2KNO3 = 24KHCO3 + 6CO2 + 18H2O + 12N2 + X

Tuproqdagi ko`pgina geterotrof mikroorganizmlar denitrifikatsiyalash xususiyatiga egadir. Eng faol denitrifikatorlar sifatida Pseudomonas avlodidagi sporasiz bakteriyalarni ko`rsatish mumkin: Ps. Stutzeri, Ps. Pluorescens, Ps.aeruginosa. Bu jarayonda ba'zi bir Basillus avlodiga kiruvchi mezofil va termofil turlar qatnashishi mumkin: Thibacillus denitrificans. O`ziga hos avtotrof denitrifikatorlar qatoriga oltingugurt oksidlanishida nitratlarni qaytaruvchi tion bakteriyalar Thiobacillus denitrificans kiradi.


Tuproqda o`tuvchi denitrifikatsiya o`rinsiz jarayon bo`lib, o`simlik o`zlashtiradigan azotning yo`qolishiga olib keladi.
Denitrifikatsiya jarayonini o`rganish uchun denitrifikatsiyalovchi bakteriyalarning boyitilgan kulturasini olish uchun elektiv bo`lgan Giltay oziqa muhitiga tuproq (yoki boshqa substrat) ekiladi. Bu oziqa muhitining tarkibiga natriy limon kislota, pepton, nitratlar va mineral tuzlar, hamda ko`k bromtimol indikatori kiradi, u mosh rangli bo`ladi. Etti kundan so`ng Giltay oziqasi tahlil qilinadi:
Giltay oziqa muhitidagi denitrifikatorlarning boyitilgan kulturasining tahlili.
1. Denitrifikatorlarning xarakterli o`sishi oddiy ko`z bilan kuzatiladi - parda borligi (tashqi ko`rinish), loyqalanish jadalligi, havo pufakchalarining borligi va ozuqa muhiti rangining o`zgarishi.
2. Denitrifikatsiyalovchi bakteriyalarning boyitilgan kulturasini mikroskop ostida ko`rish - "ezilgan tomchi" tirik preparati, fiksirlangan bo`yalgan preparat tayyorlanadi.
3. Nitritlarning va nitratlarning sifat reaksiyasini 38 va 39 betdagi nitrifikatsiya mavzusidan ko`rilsin.
II. Denitrifikatsiyalovchi bakteriyalarning toza kulturalari:
a) Pseudomonas stutzeri - to`g`ri, yakka 0,5 - 1 x 1,5 - 4 mkm li, qutbli xivchinlar yordamida haraktlanuvchi, sporasiz grammanfiy, aerob, xemoorganotrof, birorta eruvchan pigment hosil qilmaydigan hujayralar.
b) Pseudomonas fluorescens - oziqa muhitiga ko`k, havorang fluorestsirlovchi pigment ajratadi. Bular ingichka 0,6 x 1 - 2 mkmli to`g`ri, harakatchan (monotrixlar), sporasiz, xemoorganotrof tayoqchalar.
Adabiyotlar



  1. Bab’eva I.P., Zenova G.M. biologiya pochv. I.: Izd-vo MGU, 1983. C. 139-143.

  2. Koleshko O.I. Ekologiya mikroorganizmov pochvi. Laboratorniy praktikum. Minsk.: “Visheyshaya Shkola”, 1981. C. 97-103.

  3. Tepper E.Z. Shil”nikova V.K., Pereverzeva G.i. Praktikum po mikrobiologii. M.: agropromizgrad, 1987. C. 118-125.

  4. Xoult J. Kratkiy opredelitelniy bakteriy Bergi. М.: “Mir” 1980.




Yüklə 0,62 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   36




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin