O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi

3.3. Aktinomitsetlar va ularga yaqin organizmlar
Bu guruhga korineform bakteriyalar, mikobakteriyalar, aktinomitsetlar va boshqa mikroorganizmlar kiradi.
Korineform bakteriyalar qiyshaygan yoki kuchsiz shoxlangan, sharsimon shaklga o`ta oladigan mikroorganizmlarni yig`ma guruhidan iboratdir. Korineform bakteriyalar, odatda harakatsiz bo`ladi. Bu guruhga Arthrobacter (arthros - bo`g`im) avlodi bakteriyalari kiradi. Artrobakteriyalar tuproq biotalarining katta qismini tashkil qiladi, hamda o`simliklarda, suv tozalash inshootlarining faol balchiqlarida yashaydi.
Artrobakteriyalarni yosh hujayralari tayoqchasimon bo`lib, bo`linganda keskin o`tkir burchak hosil qilib bukiladi va "qisqichlarsimon" komplekslar hosil qiladi. Vaqt o`tishi bilan hujayralar qisqaradi, shar shaklini oladi. Yangi oziqa muhitida kokklar yana tayoqchasimon shaklli hujayralarga aylanadi. Ba'zi turlari shoxlanishga moyil bo`lib, mitseliy hosil bo`lishini boshlang`ich davrini eslatadi.
Mikobakteriyalar haqiqiy mitseliy hosil qilmaydigan bir hujayrali organizmlardir. Yosh hujayralari shoxlangan yoki burchaksimon bo`lib vaqt o`tishi bilan kokksimon yoki tuxumsimon hosilalarga bo`linadi. Mikobakteriyalar faol harakat namoyon qilmaydilar. Koloniyalari pastasimon, yumshoq, ko`pincha qizil, olovrang, sariq, yashil, qo`ng`ir va qora rangga bo`yalgan bo`ladi. Mikobakteriyalar orasida odamlarda (sil, moxxov kasalliklarini yuqtiruvchi) va o`simliklarda (pomidor rakini yuqtiruvchi) kasallik yuqtiruvchi vakillari mavjuddir.
Aktinomitsetlar - (lotincha actis - nur, myces - zamburug`) nurli zamburug`lar ko`pgina vakillarini o`z ichiga oladi. Bular bir hujayrali bo`lib, hujayralari shoxlanib mitseliy hosil qiladi. Shuning uchun ham tashqi ko`rinishidan zamburug`lar bilan o`xshash bo`ladi. Mitseliy iplarining, giflarning diametri 0,5-0,8 mkm.
Aktinomitsetlarning mitseliylari differentsiallashgandir: bir qismi substratda joylashgan bo`lib, unga substrat mitseliysi deyiladi, boshqa qismi substrat ustida joylashgan bo`lib - havo mitseliylari deyiladi. Mitseliy shoxlariga gifalar deyiladi. Bu organizmlar har xil usulda ko`payadilar, xususan, sporalar yordamida. Aytish kerakki, har xil vakillarda spora hosil qilish har xil darajada shakllangan. Masalan, Nocardia avlodiga kiruvchi proaktinomitsetlarda havo mitseliysi umuman yo`q yoki kuchsiz rivojlangan. Yosh davrida ular mitseliy hosil qiladi, keyinchalik tezgina tayoqchasimon fragmentlarga bo`linadi, ular esa qisqarib tayoqcha yoki kokklarga aylanadi. Monosporali aktinomitsetlar vakillaridan Mikromonospora da mitseliy fragmentlarga bo`linmaydi, yakka sporalar substrat mitseliysida hosil bo`ladi.
Streptomyces avlodiga kiruvchi chin aktinomitsetlar polisporali organizmlardir. Ular yuzlab sporalarni spora bandlarida hosil qiladilar. Sporabandlari to`g`ri, spiralsimon, mutovkasimon bo`ladi.
Aktinomitsetlarda sporalar ikki tipda hosil bo`lishi kuzatiladi: fragmentatsiya va segmentatsiya.