O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi

M u s t a h k a m l a s h u c h u n s a v o l l a r

1. 
   O'rta osiyoda qaysidavlatlarda o'zbek (turkiy)tillardagi ish yuritish yolga qo'yilgan ?
   
2. 
   O'zbek (turkiy) tildagi hujjatlar namunalari keltirilgan qanday tarixiy va badiiy asrlarni bilasiz?
   

Adabiyotlar ro‗yxati:

1. 
   Aminov M., Madvaliev A., Mahmudov N. Ish yuritish; amaliy qo‘llanma. – Toshkent: O‘zbekiston milliy entsiklopediyasi, 2000.
   
2. 
   Mahmudov N.va boshqalar. Davlat tilida ish yuritish . – Toshkent: Cho`lpon, 2009.
   
3. 
   Mahmudov N., Rafiyev A., Yo'ldoshev I. Davlat tilida ish yuritish. – Toshkent: Sharq, 2004.
   

AMALIY MASHG„ULOT MAVZULARI BO„YICHA O„QUV-USLUBIY MATERIALLAR

1-MAVZU: Hujjatchilik tarixi. Sharq hujjatchiligi
O‗zbekiston Respublikasida ham hujjatlarni rivojlanishiga yetarli e‘tibor berilmoqda. O‗zbekiston jumhuriyatining inqilobiy qo‗mitasi 1924- yilning 31-dekabrida 48-raqamli muhim bir qaror qabul qildi. Bu qarorning nomi quyidagicha ifodalangan: ―Ishlarni o‗zbek tilida yurgizish ham O‗zbekiston jumhuriyatining inqilobiy qo‗mitasi huzurida markaziy lashtirish hay‘ati va mahallalarida muzofot yerlashtirish hay‘atlari tuzilish(i) to‗g‗risida‖. Ushbu qaror, unda ta‘kidlanishicha, sho‗ro idoralarining ishlarini mahalliy xalqqa yaqinlashtirish va ishchi-dehqonlarni
sho‗ro tuzilish ishiga aralashtirish maqsadi bilan qabul qilingan.
Bu qarorni joriy qilish yuzasidan, tabiiyki, muayyan ishlar amalga oshirila boshladi, xususan, maxsus ish qog‗ozlari tayyorlandi. Lekin 1930- yillarning ikkinchi yarmidan boshlab o‗zbek tiliga bo‗lgan e‘tibor rasman susayib borgan. O‗sha murakkab tarixiy jarayon, xalqlarning milliy o‗zliklarini anglashlaridan hokimiyatning dahshatli darajadagi qo‗rquvi, bu
qo‗rquv hukmron bo‗lgan qatag‗on davrining achchiq samarasi bugun hech kimga sir emas.
Aytish lozimki, yaqin o‗tmishimizda barmoq bilan sanarli miqdordagi hujjatlar o‗zbek tilida yozilgan. Ammo bu hujjatlarning tilini sof o‗zbekcha deb aytish ancha qiyin. Yaqin-yaqinlargacha ―Berildi ushbu spravkani falonchievga shul haqdakim, haqiqatan ham bu o‗rtoq shul joyda yashab turadi‖ qabilidagi 20-yillarda rus tilidan andoza olish tufayli tamoyilga ma‘lumotnomalar yozib kelindi. Umuman, o‗zbek hujjatchiligining boy va uzoq tariximizning ilk bosqichlaridan ibtido olgan an‘anasi mavjud bo‗lsa- da, Oktyabr inqilobidan keyin jumhuriyatimizda hujjatchilik bevosita o‗zbek tili negizida rivojlantirilmadi. Bu sohadagi asosiy yo‗nalish nusxa ko‗chirishdan iborat bo‗lib qoldi. Ana shuning va boshqa bir qancha omillarning oqibati natijasida o‗zbek tilining rasmiy ish uslubi deyarli takomil topmadi. O‗zbek tiliga davlat maqomi berilgan bugungi kunda o‗zbek tilida mukammal hujjatchilikni yaratish eng dolzarb vazifadir.
Ish yuritish fanining predmeti va vazifalari
Tashkilot jamoasining rivojlanishida iqtisodiy faoliyat muhim o‗rin tutsa ham, unga ijtimoiy muhit, ma‘naviy, mafkuraviy, madaniy, siyosiy sohalar katta ta‘sir qiladilar. Shuning uchun ham jamoaning rivojlanishi yuqorida keltirilgan sohalardan ajralgan holda qarash imkoni yo‗q.
Tashkilot jamoasining a‘zosi madaniyatli, ma‘lumotli, siyosiy, kasbiy yetuk bo‗lsa, ishlab chiqarish yoki xizmat ko‗rsatishda tashkilot yuqori yutuqlarga erishadi. Chunki bunday xodim tafakkur qila bilishi va o‗z tafakkurini to‗g‗ri, aniq, chiroyli ifodalay bilishi, tilning grammatik, so‗z va orfoepik me‘yorlariga rioya etishi bilan tashkilot samarasiga ijobiy ta‘sir etadi.
O‗ylab ko‗raylik, har bir xodim mustaqil ishlab chiqarish (xizmat ko‗rsatish) faoliyatini boshlar ekan, turli-tuman hujjatlar yozishiga to‗g‗ri keladi.
Ish yoki faoliyat qog‗ozlarini yoza bilish-olingan bilimlarni amaliy hayotga bevosita qo‗llash demakdir.
Ish hujjatlarisiz na biror tashkilot, na biror korxona (muassasa) faoliyat ko‗rsata olmaydi.
Ish yuritish - kishilarning uzoq ish va mehnat munosabatlari jarayonida tarkib topgan muayyan shakl va izchilikda tuzilgan yoki yozilgan hujjatlardir.
Tashkilotlardagi ish yuritishni ishlab chiqarish (xizmat ko‗rsatish) faoliyatiga muvofiq tashkil etish tashkilot iqtisodiyotini boshqarish sohasida muhim o‗rin tutadi va o‗ta katta ahamiyatga egadir. Yirik hujjatshunos A.S.Golovach shunday ta‘kidlaydi: ―Boshqaruv sohasidagi kamchiliklarning asosiy sabablaridan biri ayni soha xodimlarining ko‗pchiligida nazariy va amaliy tayyorgarlikning bo‗shligidir, ular tashkilot, korxona va muassasalarda qabul qilingan hujjatlar bilan ishlash yo‗riqlari, usullari va yo‗llari majmuini etarli darajada bilmaydilar⁶ ―Ba‘zan hujjatlarga jiddiy munosabatda bo‗linmaydi, unga shunchaki bir qog‗ozbozlik, nokerak va ortiqcha bir ish sifatida qaraladi. Bu albatta, nomaqbul munosabatdir. Mukammal va oqilona tashkil etilgan hujjatchilik har qanday tashkilotdagi ish yuritishning asosi ekanligini bugungi kunda isbotlab o‗tirishning mutlaqo hojati yo‗q.
Ma‘lumki, har qanday hujjat muayyan axborotni u yoki bu tarzda ifodalash uchun xizmat qiladi, demak, har qanday hujjatdagi birlamchi va asosiy unsur, bu tildir. Yuqorida bir qadar ixcham shaklda sanab o‗tilgan tadbirlar, tasdiqlangan hujjatlarning Davlat yagona nusxalarining barchasi, tabiiyki, rus tilidagi hujjatlar uchun taalluqlidir. O‗zbek tilidagi hujjatchilik yuzasidan bunday ishlar mutlaqo amalga oshirilmagan. To‗g‗ri, rus hujjatshunosligidagi juda ko‗plab tartibotlarni o‗zbek tilidagi hujjatlarga ham tatbiq etish mumkin, lekin barchasini emas. Albatta, bunda til qonun- qoidalariga rioya qilish kerak. Masalan, o‗zbek tilida bitilgan hujjatlarda sana raqam qilinar ekan, ya‘ni, ―12 oktyabr 1998 yil‖ tarzida yozish rus
tilidan ko‗chirish oqibatida odat bo‗lib qolgan. Rus tilida ―12 oktyabr 1998 goda‖ tarzda yoziladi va rus tilining tabiati va qonuniyatlariga to‗la muvofiq keladi. Ayni iboraning o‗zbek tilidagi ma‘nosi ham aslida ―1998 yilning 12 oktyabri‖ demakdir. Bu oddiy misol. So‗z qo‗llash bilan bog‗liq juda ko‗p muammolar borki, ularni faqat ayni til tabiatidan kelib chiqib hal qilmoq lozim. Aksincha yo‗l tutish, biron-bir darajada bo‗lsin, o‗zini oqlay olmaydi. Yangicha ishlab chiqarish (xizmat ko‗rsatish) va boshqaruv sir-asrorlarni tahlil qilishda hujjatlardagi axborotlar, ilmiy-texnika axboroti, kibernetika (turli mexanika, elektr, fiziologik va boshqa jarayonlarni avtomatik ravishda boshqarish va nazorat qilishning matematik usullariga asoslangan umumiy nazariyasi), EHM kabilar katta ahamiyatga ega. Agar tashkilot ichida axborot oqimlarining kelishi va tashqi dunyo bilan aloqa buzilsa, tashkilotning faoliyat qurishi havf ostida qoladi. Shu bois hujjatlardagi axborotlar mazmunli, tartibli, sifatli va to‗liq bo‗lgandagina tashkilot o‗z faoliyatini bekami-ko‗st boshqara oladi. Chunki axborotlar muvofiq tarzda qayta tashkil qilinsa va ishlov berilsa, kommunikativ aloqalar paydo bo‗lsa, tashkilot faoliyatini samarali tashkil etish ta‘minlanadi.

1.