O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

2.2 

Tengsizliklarni yechishga o’rgatish metodikasi. 

Boshlang’ich sinflarda tengsizliklarga oid tushunchalar taqqoslashga 

doir misollar orqali kiritilgandan keyin, ular ustida      

Amallar bajarish masalasi ko’ndalang qo’yiladi. Ifodaning qiymatini topish va 

uni son b-n taqqoslash asosida bajariladi va yozuvda aks ettiladi. 5+3>5,     2<6-

3,                   6=2+4 

              8>5,           2<3,                     6=6 

Arifmetik amallarni qo’shish, ayirish o’rganishda tengsizliklar b-n bajariladigan 

mashiqlar ancha murakkablashdi.  

Agar taqqoslash belgisi mulohazolar yuritish natichasida qo’yilgan bo’lsa, u 

holda yechimni to’g’riligini hisoblash yordamida tekshirish foydali . 

Navbatdagi bosqich –bolalarni ifodalarni taqqoslashga o’rgatish ishni 

ko’rgazmali qurollar qo’llanishdan boshlash kerak. 

Bundan keyin o’quvchilar ifodalarni ko’rsatmalikdan foydalanmasdan 

taqqoslaydilar. 

1-sinfda o’quvchilar murakabroq topshiriqlani ham bajaradilar. 

O’quvchilar * belgining to’g’ri yokinoto’g’ri qo’yilganligini hisoblab 

tekshiradilr. 

(60+30)-40*60-40 

(60+30)-40=90-40=50 

60-40=20 

50>20 

3. Yozilmay qolgan son ishorasini qo’yish  

(40+8)+20=(40+20)*x 

Bunday yozuv hosil bo’ladi. 

         (40+8)+20=(40+20)+8 

---

 

 

31 

O’qitishning ikkinchi yili boshida tengsizlik atamasini o’zi kiritiladi.  

“Katta yoki kichik” atamalarini bilish shu yerning o’zida tengsizliklarni ajrata 

olishga doir ishda mustahkamlanadi. Shundan keyin (100,1000, ko’p xonali 

sonlar konsentrlarida soni tengsizliklari b-n bajariladi. Arifmetik amallarning 

xossalari haqidagi bilimlarni mustahkamlash va qo’llashda foydalinadi. 

a)  Ifodalarni hisoblashlarni bajarmay turib taqqoslaydi. 

7*6 va 6*7       (6+3)*8 va 6*8+3 

9+8 va 8+9 bu kabi mashqlarni qo’shish va ko’paytishning o’rin 

almashtirish xossasi qoidasi mustahkamlanadi. 

b)  Sonlarni taqqoslaydi  9427va9518  

Ikkinchi son birinchi sondan katta    

c)  Ifoda va sonni taqqoslaydi  800-423va 800 

O’quvchilar topshiriqni bajarishda mulohaza yuritadilar  < belgisini qo’yamiz  

chunki ayirma kamayuvchidan kichik. 

1.  38-6 va 38-4 ni taqqoslang 38-6<38-4 javobni to’g’riligi ifodalarni 

hisoblash bilan tekshiriladi va tasdiqlanadi. 

2.  Taqqoslang 45+3 va 45+5 ikkala ifoda ham yig’indi hisoblanadi. 

Hisoblash usularini mustahkamlash maqsadida ikkita ifodani 

taqqoslashdan foydalanganda tizimida olish kerak. 

 

 

  

 

                                   

---

 

 

32 

XULOSA 

Boshlang’ich ta’lim jaryoni mustaqil davlatning  ta’lim – tarbiya tizimida  

umumiy o’rta ta’limning dastlabki bosqichi sifatida nomoyon bo’ladi. 

Ma’lumki, amaldagi boshlang’ch ta’lim predmetini  

O’qitishga asoslangan ta’lim jaroyini bo’lib uning asasiy maqsadi bolalarda 

elementar tarzdagi o’qish, yozish, matematik bilimlarni shakllantirish, hisoblash 

ko’nikmalarini rivojlantirish hamda obektiv borliq haqidagi tasavvurlarni 

oshirishdan iborat.   

 Boshlang’ich ta’limning bosh maqsadi kichik maktab yoshidagi 

o’quvchilarda ta’lim olishga qaratilgan faoliyatini shakllantirish asosida shaxsiy 

imkoniyatlarini ro’yobga chiqarishni talab qiladi. 

Bitiruv malakaviy ishini yozish jarayonida quyidagi xulosalarga 

kelindi.  

Bitiruv malakaviy ishini yozishdan maqsad, uning predmeti, metodologik 

asosiy,  obekti belgilab olindi. 

Boshlang’ich sinflarda o’rganiladiga tenglama tushunchasini kiritishdan 

asosiy maqsad o’quvchilarda og’zaki hisoblash ko’nikmalarni rivojlantirish, 

mavhum tasavvurlarni shakllantirish va albatta tenglamalarni ishlash jarayonida 

ketma –ketlikka rioya qilish qonun qoidalarini o’rgatadi.Tenglamalarni yechish 

jarayonida ko’rgazmali vositalardan foydalanish dars samaradoligini oshirishga 

yordam beradi. 

Ya’na bundan tashqari tengsizlik tushunchasi orqali “<”, “>” 

tushunchalarini shakllantirish, o’quvchilarni farqlay olishga o’rgatish 

malakalarini rivojlantirushni nazarda tutadi. 

Demakki, har bir o’qituvchi o’quvchilarni dars jarayonida foalashtirishi, 

bolalarning matematik ko’nikmalarini, tenglama va  tengsizliklarni tuzish va uni 

yecha olish malakalarini rivojlantirib borishi lozim.   

 

 

 

---

 

 

33 

                   Foydalanilgan adabiyotlar. 

1.  Karimov I.A.”Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining 

poydevori” Toshkent: “Sharq” 1997 

2.   Karimov I.A “Yuksak ma’naviyat –yengilmas kuch” Toshkent 2008 

3.  O’zbekiston Respublikasi “Ta’li to’risidagi qonuniy barkamol avlod- 

O’zbekiston taraqqiyotining poydevori” Tosh.1997 

4.  O’zbekiston Respublikasi xalq ta’lim vazrligi Respublika ta’lim 

markazi Tosh.2010 

5.  O’zbekiston Respublikasi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” 

Tosh.1997 

6.  Boshlang’ich ta’lim konsepsiyasi Tosh. 1998 

7.  Jumoyeva M.E. , Tojieva Z.G’. “Boshlang’ich sinflarda matematik 

o’qitish metodikasi” Tosh. 2005 

8.  Bikbayeva N.U. ,Sidelniqova R.U. , Adambekova G.A. “Boshlang’ich 

sinflarda matematik o’qitish metodikasi” Tosh. 1996 

9.  Levenberk L.Sh. , Ahmadjonov I.T., Nurmatov A. N. “Boshlang’ich 

sinflarda matematik o’qitish metodikasi” Tosh. 1985 

10. Bikbayeva N.U, Yangaboyeva E, Matematika 3-sinf u-n darslik 

“O’qituvchi”-Tosh. 2010 

11. Boshlang’ich ta’lim jurnali 7-son 2007  28-29-30-betlari 

12.  Boshlang’ich ta’lim jurnali 9-son 2008  28-29-betlari 

13. Boshlang’ich ta’lim jurnali 9-son 2009  30-31-betlari 

14. 

WWW.tdpu.uz

 

15. 

WWW.pedagog.uz

 

16. 

WWW.ziyonet.uz

 

17. 

WWW.edu.uz

 

18. tdpu-INTERNET 

                              

 

 

---

 

 

34