O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

2. Hisolashlarni  bajarmasdan turib tenglamlarning ildizini  toping. 

a)147+147+147+147+x=147*5 

b)3021*5+3021*2+3021=3021*x 

       3. O’tilganlarni takrorlashda shakli yuqoidagi kabi topshiriqlarga o’xshash 

mashqlarni ham qo’llash mumkin. Masalan, 10,100,1000ga ko’paytirishda 

quyidagilar tavsiya etiladi. 

a) 73*x=7300 

---

 

 

23 

b)x*100=2700 

c)x*10=530 

   4. Ko’paytirishning taqsimlanish xossasini takrorlash uchun mashqlar. 

a) (142-x)*3=142*3-x*3 

b)203*x+197*x=(203+197)*x 

 

 

 

 

5. O’tilganlarni takrorlashga doir quyidagi mashqlar foydalidir.  

Hisolashlarni  bajarmasdan turib tenglamlarning ildizini  toping. 

a)  (145+719)-x=719 

b)  x*2553=0 

c)  x:7013=0 

6.Ko’rsatilgan tenglama juftliklarining har birida ildizlarining to’g’riligini 

isbotlang. 

1-usul                                         2-usul 

a) x+(90+30)=180                        (x+90)+30=180 

x+120=180                                   x+90=180-30 

x=180-120                                    x=150-90 

x=60                                               x=60 

7.Quyida keltirilgan tenglamalarda “x” o’rniga istalgan son qo’yilsa, ifodaning 

ikkala tomoni ham teng chiqadi. 

a) x*(27-8)=19*x 

b)7*x+8*x=(7+8)*x 

c)17*x-8*x=(17-8)*x 

Bu kabiy topshirqlani muhokama qilish hamda bajarish jaroyonida “+”, 

ko’paytirish xossalarini va tenglamalarini bajarish qoidalariga rioya qilishni 

takrorlaydilar. 

---

 

 

24 

8. 18484:6=3080(4q) qoldiqli bo’lishga doir misoldan foydalanib,tenglamalarni 

ildizlari topiladi. 

a) 18484=3080*x+4 

b)(18484-x):6=3080 

c)18484-3080*x=4 

O’quvchilar namunada berilgan misol b-n har bir tenglamani taqqoslaydilar, 

kompanentilar orasidagi bog’lanishlar hamda qoldiqli bo’lishdagi natija 

haqidagi bilimlarini qo’llab  “x” o’rniga qo’yiladiga sonni oson ravishda 

belgilab oladilar. Masalan, 18484=3080*x+4 tenglamada x=6, chunki bo’luvchi 

qoldiqqa ortirilgan noto’liq bo’linma va bo’linuchining ko’paytmasiga teng. 

9.Berilgan misollarda qoldiqni “x” harfi b-n belgilaymiz 

1345:74=18(qoldiq......) 

10838:342=31(qoldiq......) 

Yuqoridagi kabi mashqlar orqali o’quvchilarning komponentilar orasidagi 

bog’lanishlar va qoldiqli bo’lishdan chiqqan natijalar haqidagi bilimlari 

takrorlanadi. Masalan, qoldiq (“x”) ni topib ayirib, hosil bo’lgan ifodaning 

qiymatini bo’linuvchiga bo’lamiz.  

10.Ustun b-n yechiladigan misolda foydalanib, tenglamalarning ildizlarini 

toping. 

a) 375*x=9000 

 

b)375*x=1500 

Bu kabi tenglamalarda “x”ni topish u-n qo’shish amali ayirish amali b-n, 

ko’paytirish amali bo’lish amali b-n yechib topiladi. 

9000|375   

750   24 

1500 

1500 

    0 

 

---

 

 

25 

a)375*x=9000 tenglamaning ildizini topish uchu ustun b-n yechiladigan misolni 

tahlil qiladilar. Agar bu misolda 375- birinchi ko’paytuvchi , 9000 esa uning 

qiymati bo’lsa, u holda 2-chi ko’paytuvchi x=24 bo’ladi.