O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

tenglama va tengsizlik haqidagi  boshlang’ich  tasavvurlar 

shakllantiriladi. Tenglik, tengsizlik va  tenglama haqidagi 

birinchitasavvurlarni bolalar  tayyorgarlik  davridayoq  oladilar.  Sonlar 

va ular ustidagi  amallarni  belgilaydigan matematik  simvol(belgi) 

larning  ma’lum  qoidalar  bo’yicha tuzilgan ketma –ketligi matematik 

ifoda deb ataladi. Ushbu  ko’rinishidagi  yozuvlar sonli ifodalardir. 

14+2, 6-4, 5*3-7, 8+5*3, (13+7)-6+2… 

  Matematika  dasturida o’quvchilarni matematik ifodalarni yozish va o’qishga  

o’rgatish,  amallarning  bajarilish tartibi, qoidalari bilan tanishtirish, 

hisoblashlarni bajarishda ulardan  foydalanishga o’rgatish ko’zda tutilgan. Bu 

ta’lim samaradoligini oshiradi.Ikki  to’plam orasidagi o’zaro bir qiymatli 

moslik o’rnatish, bir  xil  miqdorda bo’lmagan narsalar guruhlarini bir xil 

miqdordagi narsalar guruhlariga (ikki usul  bilan ) aylantirish guruhlarini bir 

xil miqdor bo’lmagan narsalar guruhlariga (ikki usul  bilan) aylantirish bilan 

“katta”,  “kichik”, , “kam” “teng” tushunchalari mustahkamlanadi. 

Bu ish birinchi sinfning o’zidanoq boshlanadi, unda “darchali” misollarqarab 

chiqiladi. Bu tushuncha nafaqat birinchi sinfda darchali misollar orqali, balki 

o’quvchilar hali maktabga bormaslaridanoq og’zaki mashqlar (savol-javoblar), 

---

 

 

13 

o’yinlar orqali ham kiritiladi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida, qishloq  va 

mahallalarda bolalar to’p-to’p bo’lib olib o’yinlar tashkil qiladilar.Ular o’zaro 

savol-javoblar  orqalisuhbat o’kaziladilar. “Nodira qani ayt-chi, menda  4ta 

o’yinchoq  bor. Dadam menga yana bir nechta o’yinchoq obergandan keyin 

mening  o’yinchoqlarim 8ta bo’ldi. Dadam menga  neta  o’yinchoq  olib  

keldi?” 

 Bu kabi misollardan yana  bir  qanchasini keltirishimiz  mumkin: “menda 3ta 

olma bor edi. Akam  bir  nechta  olma bergandan keyin mening olmalarim 5ta 

bo’ldi. Akam menga yana nechta olma berdi?” 

“Umidjonda bir necha qalam  bor  edi. Onasi unga yana 5ta qalam sovg’a qildi. 

Umidjonda  hammasi  bo’lib nechta qalam  bo’ldi? 

Bolalar bu  ko’rinishdagi o’yinlarni  sinfdan va maktabdan tashqari hollatlada  

juda  ko’p  qaraydilar .Bunday holatlarda noma’lumlar va  predmetlar turli  xil  

bo’lishi mumkin. Bu bolalarning nimalarga qiziqishlari va sonlarni qay 

darajada bilishlariga bog’liq. O’qituvchining vazifasi mana shu jarayonni har 

bir amal bo’yicha turli xil variatlarda rivojlantirishdan iboratdir. 

Og’zaki savol –javoblargaasoslanib yuqoridagimasalalarga quyidagi ifodalar                                           

4+x=8, 3+x=5,  x+5=9  tuziladi. 

Boshlang’ich sinflarda  (Isinflarda )bu ko’rinishdagi har qanday misol tanlash  

yordamida yechiladi, lekin bolalarning savol – javoblaridagi misollar o’zlarida 

to’g’ridan – to’g’ri og’zaki yechiladi. 

          Tanlash yordamida quyidagicha yechiladi: 

4+x=8 Oldin 1ni qo’yib ko’ramiz , 1to’g’ri kelmaydi, chunki 4+1=5. 2va 3ni 

qo’yib ko’rganda ham to’g’ri kelmaydi. 4ni qo’yib ko’ramiz, to’g’ri keladi, 

chunki 4+4=8. 

Tanlash yodamida 4aniqlangandan keyin, amal komponentlari  yordamida