O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi

Vertikal integratsiya - yagona pirovard mahsulotni ishlab chiqarish, sotish va isteʼmol qilishda umumiy ishtirok bilan oʻzaro bogʻlangan korxonalarning ishlab chiqarish va tashkiliy birlashmasi, kooperatsiyasi, oʻzaro hamkorligi. Masalan, materiallarni yetkazib beruvchilar, uzel va detallarni tayyorlaydiganlar, pirovard mahsulotni yigʻadiganlar, pirovard mahsulotni sotuvchilar va isteʼmolchilar vertikal integratsiya ishtirokchilari hisoblanadi. Vertikal integratsiya shu jumladan, kompaniya tarkibida yagona texnologik zanjirga unga bog'liq bo'lgan firmalar. Birlashish, Birlashgan texnologik zanjirni ishlab chiqarish bir kompaniya natijada ular ustidan nazoratni oladi ham, bu muddat nazarda tutadi. Bu tushunchasi ta'riflar, bir necha bor, va ularning hammasi yana ustidan bir kompaniya nazorat darajalari farq qiladi.
Vertikal integratsiya strategiyasi shu kabi turlarga ega bo'lishi mumkin:

1. 
   To'g'ridan-to'g'ri integratsiya, mohiyati shundan qo'shilgan qiymat (ya'ni, dastlabki bosqichi so'nggi bilan birlashtirilgan) ishlab chiqarish va marketing bosqichlarini birlashtirish hisoblanadi. Misol sifatida avtomobil yig'ilishlar va ulardan tarqatish integratsiyasini xizmat qilishi mumkin.
   
2. 
   qaysi aloqa integratsiya, qo'shimcha qiymat avvalgi bosqichlarida bilan birlashtirilgan jarayoni (masalan, bir kompaniya komponentlarini yetkazib narsaga bilan integratsiya qilingan, transport vositalari yig'ish bilan shug'ullanadi).
   

Vertikal integratsiya quyidagi ayrim ijobiy xususiyatlarga ega:

1. 
   kompaniyaning maqsadi raqobatbardosh o'rnini mustahkamlashdan iborat.
   
2. 
   integratsiya etkazib beruvchi darajada amalga oshiriladi bo'lsa, uning imkoniyatlarini, shuningdek takomillashtirish mahorat va u yanada qulay raqobat o'rnini erishish uchun kerak bo'lgan tajriba ta'minlash kengaytiradi.
   
3. 
   vertikal integratsiya zanjirida bir necha Ishoratlarni amalga oshiriladi bo'lsa, u kompaniyalari yangi qobiliyati, shuningdek, iste'molchi tomonidan taklif mahsulotlari qiymatini kiritish yordam beradi.
   
4. 
   Bu qoida firma savdo yuksaltirish va xizmat darajasini nazorat qilish imkonini beradi.
   

Biroq, so'zsiz afzalliklari bilan birga, bu tartibi, shuningdek, ayrim kamchiliklari bor:

1. 
   Tadbirkorlik xavf va o'sish investitsiyalar o'sishi.
   
2. 
   Vertikal integratsiya kompaniyasi o'z kuchiga faqat tavakkal qiladi.
   
3. 
   Kompaniya iste'mol talabining o'zgarishi kamroq moyil bo'lib qoladi.
   
4. 
   integratsiyasini amalga oshirish uchun zarur turli ko'nikma va qobiliyat mavjudligi.
   
5. 
   Kompaniya ishlab chiqarish moslashuvchan biroz kamayadi.
   

Shunday qilib, bunday integratsiya qachon o'sib qulay hisoblanadi bozor. teskari jarayon, mantiqiy emas, ishlab chiqarish darajasi oshirish bo'lsa, omborlar, chunki va tovarlar, shuning uchun to'liq nazorat yoki yutish kompaniyasi bir xil ishlab chiqarish darajasida bo'lgan kompaniya, to'liq devralma olib iborat gorizontal integratsiya, kabi bir narsa yo'q. uning ijobiy jihatlari dublikat jarayonlar orqali erishiladi xarajatlarni kamaytirish, belgilangan bo'lishi mumkin orasida raqobat kamaytirish va tajriba almashish.
Vertikal integratsiya quyidagi hollarda amalga oshiriladi: Korxonaning quyi bo’linmasi (quyi oqim) 100% mahsulot (xom-ashyo) ni qayta ishlash uchun kompaniyaning yuqori bo’limiga (yuqorida) korxonalararo yetkazib berish shaklida yetkazib beradi.

• 
  Yakuniy mahsulotni ishlab chiqaruvchi kompaniyaning yuqori (yuqori) bo'linmasi quyi (pastki) bo'linmadan keladigan xom ashyoning 100% ni sotib oladi. Xom ashyoning etishmayotgan qismini tashqi bozorda sotib olish mumkin (autsorsing).
  
• 
  Xom ashyo ishlab chiqaruvchi korxonaning bo’linmasi uni korxona ichida qayta ishlash uchun yetkazib berishi shart va uni jamiyatdan tashqariga sota olmaydi, xolding tarkibidagi qayta ishlash korxonasi esa xomashyoni faqat korxona ichida sotib olishi mumkin. Shunday qilib, vertikal integratsiya bilan bozorga muqobil kompaniyaning bo'linmalaridan biri bo'lib, uning yaratilishi bozor operatsiyalariga nisbatan xarajatlarni tejash bilan bog'liq.
  

Vertikal integratsiya strategiyasining maqsadi - to’la yoki qisman integratsiya bo’lishi mumkin. Yaʼni uning usullari boshqa ishlab chiqarish sohalarida korxonalarni ochish hamda boshqa sohalarda ish yuritadigan firmalarni sotib olish. Vertikal integratsiya strategiyasi raqobat ustunligini yaratadi. «Oldinga» integratsiya mahsulotni pirovard isteʼmolchiga yetkazuvchilar bilan birlashish quyidagi afzalliklarni yaratadi:

• 
  Tovarni pirovard xaridorga yetkazuvchi mustaqil firmalar yuqori foydani ko’zlab mahsulotning raqobatbardoshligini taʼminlaydi;
  
• 
  Tovarlar zaxiralari ko’payib ketishidan qutqaradi, natijada ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish darajasi oshadi;
  
• 
  Qimmat sotish tizimini bartaraf etib, oxirgi bahoni tushiradi va raqobatdoshlikni oshiradi.
  

Vertikal integratsiya strategiyasi bir qator kamchiliklarga ham ega bo’lishi mumkin. Ular quyidagilardan iborat:

• 
  Sarmoyalar hajmining tavakkalchilik darajasi oshishi mumkin.
  
• 
  Taʼminlovchilarni tanlash erkinligini bartaraf etishi mumkin;
  
• 
  Qiymat yaratish zanjirining har birida ishlab chiqarish quvvatlarini moslashtirish lozim bo’ladi;
  
• 
  Rahbariyatning eʼtiborini bir nechta sohalarga yo’naltiradi, asosiy faoliyatga eʼtibor kamayadi, bu esa uning samaradorligini pasaytirishi mumkin.
  

Kompaniya mablaglarini vertikal integratsiyaga investitsiya qilishning asosiy sababi uning raqobat pozitsiyasini kuchayishidir. Agar vertikal integratsiya kompaniya xarajatlarini sezilarli darajada pasayishiga yoki qo’shimcha raqobat ustunligiga erishishga olib kelmas ekan, u strategik hisoblanmaydi va unga mablag’ sarflashning foydasi yo’q.
«Orqaga» integratsiya shundagina xarajatlarni pasayishiga olib keladiki, unda ishlab chiqarishning talab etiladigan hajmi shu darajada yuqori bo’ladiki, u xuddi ta’minotchilardagi kabi ishlab chiqarish miqyoslarida shunday tejamkorlikni ta’minlaydi. «Oldinga» vertikal integratsiya xam ana shunday ildizlarga ega. Vertikal integratsiyaning kamchiliklariga quyidagilar kiradi:
1. Integrallashgan firmalar yangi texnologiyalarga sekin ko’nikish tendentsiyasiga ega bo’ladilar, chunki bu katta xarajatlar bilan bogliq.
2. Integratsiya ta’minotchilarni erkin tanlash xususida firmaning imkoniyatlarini cheklaydi.
3. Vertikal integratsiya qadriyatlar zanjiridagi xar bir bosqichda quvvatlarni balansligi bilan bog’lik bo’lgan muammolarga olib keladi.
4. «Oldingi» yoki «orkaga» integratsiya turli malaka, maxorat va ishbop qobiliyatlarini talab etadi.
Shunday qilib, vertikal integratsiya strategiyasining ham kuchli, ham kuchsiz
tomonlari bo’lishi mumkin.
Integratsiyaning qanday yo’nalish va qanday miqyoslarini tanlash quyidagilarga bog’lik:
1. Integratsiya kompaniyaning strategik jixatdan muhim bo’lgan ish soxalari xarajatlarini pasaytirish yoki tabaqalashtirishni chuqurlashtirish tomoniga yaxshilashga kodirmi?
2. Kapital xarajatlar, javobiy reaktsiyaning chapdastligi va tezligiga, ma’muriy xarajatlarga qanday ta’sir kursatadi?
3. Raqobat ustunligini yaratishga qodirmi?