O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi

5.3. O`simliklarning virus bilan kasallanish darajasini 

aniqlash 

Dala sharoitida, issiqxonalarda, tajriba uchastkalarida tabiiy sharoitda virus 

bilan kasallangan o`simliklarni, ba'zan virus virulentligini, o`simlik navining

virusga chidamliligini aniqlashda sun'iy kasallantirilgan o`simliklarning 
kasallanish darajasi -"R" ni aniqlash zarur bo`ladi. Kasallanish darajasini quyidagi
formula bilan hisoblanadi. 


N

n

P
100

.


R - kasallanish darajasi,

p -kasal o`simliklar soni, 
N -sog` o`simliklarning umumiy soni.
Ishdan maksad: Dala va tajriba uchastkalaridagi o`simliklarni fitopotagen 

viruslar bilan kasallanish darajasini Aniqlash usuli bilan tanishtirish.

Materiallar: 1. TMV bilan kasallangan tomat ekilgan uchastka (0,1 gektargacha). 
2. TMV ga karshi olingan antizardob.
3. Virus diagnostikasini immunologiya usullari ("tomchi usul" viro - bakterial 
agglutinatsiya, immunoferment analizi ikki yoqlama immunodiffuziya),
aniqlagich o`simliklar yoki simptomlar aniq ko`rinsa kuzatish yordamida
amalga oshirish mumkin. Qanchalik sezgir usul qo`llanilsa, diagnostika shunchalik
aniq bo`ladi. 
Ishning borishi: Tajriba uchastkasidagi egatlardagi sog` o`simliklar 

hisoblanib chiqiladi va ularni formulalardagi o`rniga qo`yiladi, m., "N" (250 ta)

ular ichidagi kasal o`simliklar anqlab chiqiladi va ularni "p" (50 ta) o`rniga 
quyiladi.
Agar formuladagi sonlar hisoblab chiqilsa, u 20% ni tashkil etadi. 

%
20

250

100
50






P

Demak, tajriba uchastkasidagi tomatlarning (250 tup) TMB bilan kasallanish

darajasi 20% ni tashkil etadi. 
5.4. Fitopatogen viruslarning zararini aniqlash 

Viruslarning zararini aniqlash, ya'ni virus ta'sirida hosildorlik pasayishini

aniqlash fitovirusologiyada quyidagi formula bilan aniqlanadi. 


A

a

A

B
100

)
(






V -virusning zarari yoki yo`qotilgan hosil % .

A -sog` o`simliklardan olingan hosil. 
a -kasal o`simliklardan olingan hosil.
Ishdan maqsad; Dala va tajriba uchastkalaridagi o`simliklardagi fitopatogen 

viruslar (TMV) zararini aniqlash usuli bilan tanishtirish.

Materiallar: 1. TMV bilan kasallangan tomat ekilgan mikro uchastka. 2. Texnik 
tarozi.
Ishning 

borishi:

Tajriba uchastkasidagi 
egatlardagi
sog`

---

---

26

o`simliklardan olingan hosil hisoblanadi (masalan, 180 kg) va formuladagi "A" 
ning o`urniga qo`yiladi, so`ngra shu uchastkadagi kasal o`simliklardan yig`ilgan
hosil hisoblanib uning qiymati (masalan,120 kg) kichik "a" o`rniga qo`yiladi 
va "V" ning qiymati aniqlanadi.
%
3

,
33

180

100
60

180

100
)

120

180
(











B
Demak, mazkur uchastkadagi tomat hosildorligiga yetgan zarar 33,3% ni tashkil 

qiladi.
Adabiyotlar: 

1. Власов Ю.И. Растения индикаторы для диагностики вирусов-Защита 
растений от вредителей и болезней. 1961. №3 с 49-50
2. Власов Ю.И.
;
Лантас Е.С. Методические указания по обследованию 

сельскохозяйственных растений на порожённость вирусными болезнями. -Л:

ВИЗР, 1962, с 8.