O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi

Birinchi bosqichda ammiak Nitrosomonas avlodiga kiruvchi nitrozbakteriyalar yordamida oksidlanadi: 

 

2NH

3

 + 3O

2

 2HNO

2

 + 2H

2

O + 158 kkal. 

 

 

Ikkinchi bosqichda nitritlar Nitrobakter avlodiga kiruvchi nitrat bakteriyalar yordamida  oksidlanadi: 

 

2HNO

2 

+ O

2

   2HNO

3

+43 kkal. 

 

Nitrifikatsiya  jarayonini o`rganish va  nitrifikatsiyalovchi bakteriyalarning boyitilgan kulturasini olish uchun 

tuproqni  (yoki  boshqa  substratni)  Vinogradskiy  oziqa  muhitiga  ekish  kerak.  Bu  muhit  mineral  tuzlar  eritmasidan 

iborat, jumladan, (NH

4

)

2

SO

4

 tuzi eritmasidan iborat. ("Oziqa muhitlar" bo`limiga qaralsin). Aniq bir inkubatsion davr 

(21 kun)dan so`ng  nitrifikatsiyalovchi bakteriyalarning boyitilgan kulturasi tahlil qilinadi: 

 

1. Boyitilgan kulturasi mikroskopda fiksirlangan va gensian-violet bilan bo`yalgan preparatni tayyorlab ko`rish; 

 

2.  Nitritlarga  sifat  reaksiya  qilish  -  nitritlar  to`planganligini  tomchi  reaksiyasi  bilan  Griss  reaktivi  yordamida 

aniqlanadi.  Uning  uchun  chinni  kosachaga  0,5  -  1  ml  boyitilgan  kulturadan  quyiladi  va  1-2  tomchi  Griss  reaktivi 

qo`shiladi. To`q qizil rang hosil bo`lishi nitritlar borligidan dalolat beradi. 

 

3.  Nitratlarga  sifat  reaksiyasi  -  nitratlar  to`planganligini  konsentrlangan  sulfat  kislotali  difenilamin  reaktivi 

yordamida  aniqlanadi.  Chinni  idishga  boyitilgan  kulturadan  0,5-1  ml  quyiladi  va  idish  devori  bo`ylab  1-2  tomchi 

reaktivdan  tomiziladi.  Nitratlar  to`plangan  bo`lsa,  suyuqliklarning  uchrashgan  joyida  jadal  ko`k  rang  kuzatiladi. 

Nitrifikatsiya  jarayoni davomida hosil bo`lgan nitratlar, ularning eruvchanligi tufayli tuproqlarning past qatlamlariga 

tushadi,  yuqori  o`simliklar  va  mikroorganizmlarga  azot  manbai  bo`lib  xizmat  qiladi,  mikrobiologik  usulda 

denitrifikatsiyalovchi bakteriyalar yordamida qaytariladi. 

 

Azot  tuzlari  molekular  azotgacha  qaytarilishi  chin  denitrifikatsiya  deyiladi.  Bu  jarayonni  denitrifikatsiyalovchi 

mikroorganizmlar  olib  boradi,  ular  organik  moddalarni  oksidlash  jarayonida  nitratlar  vodorod  akseptor  sifatida 

ishlatiladi. 

 

 

5C

6

H

12

O

6

 + 2KNO

3

 = 24KHCO

3

 + 6CO

2

 + 18H

2

O + 12N

2

 + X  

 

Tuproqdagi  ko`pgina  geterotrof  mikroorganizmlar  denitrifikatsiyalash  xususiyatiga  egadir.  Eng  faol 

denitrifikatorlar  sifatida  Pseudomonas  avlodidagi  sporasiz  bakteriyalarni  ko`rsatish  mumkin:  Ps.  Stutzeri,  Ps. 

Pluorescens,  Ps.aeruginosa.  Bu  jarayonda  ba'zi  bir  Basillus  avlodiga  kiruvchi  mezofil  va  termofil  turlar  qatnashishi 

mumkin: Thibacillus denitrificans. O`ziga hos avtotrof denitrifikatorlar qatoriga oltingugurt oksidlanishida nitratlarni 

qaytaruvchi tion bakteriyalar Thiobacillus denitrificans kiradi. 

 

Tuproqda  o`tuvchi  denitrifikatsiya  o`rinsiz  jarayon  bo`lib,  o`simlik  o`zlashtiradigan  azotning  yo`qolishiga  olib 

keladi. 

 

Denitrifikatsiya  jarayonini  o`rganish  uchun  denitrifikatsiyalovchi  bakteriyalarning  boyitilgan  kulturasini  olish 

uchun  elektiv  bo`lgan  Giltay  oziqa  muhitiga  tuproq  (yoki  boshqa  substrat)  ekiladi.  Bu  oziqa  muhitining  tarkibiga 

natriy limon kislota, pepton, nitratlar va mineral tuzlar, hamda ko`k bromtimol indikatori kiradi, u mosh rangli bo`ladi. 

Etti kundan so`ng Giltay oziqasi tahlil qilinadi: 

 

 Giltay oziqa muhitidagi denitrifikatorlarning boyitilgan kulturasining tahlili. 

 

1. Denitrifikatorlarning xarakterli o`sishi oddiy ko`z bilan kuzatiladi - parda borligi (tashqi ko`rinish), loyqalanish 

jadalligi, havo pufakchalarining borligi va ozuqa muhiti rangining o`zgarishi. 

 

2. Denitrifikatsiyalovchi bakteriyalarning boyitilgan kulturasini mikroskop ostida ko`rish  - "ezilgan tomchi" tirik 

---

 

19 

 

preparati, fiksirlangan bo`yalgan preparat tayyorlanadi. 

 

3. Nitritlarning va nitratlarning sifat reaksiyasini 38 va 39 betdagi nitrifikatsiya mavzusidan ko`rilsin.