O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Bobur nomidagi andijon davlat universiteti tarix fakulteti
Yüklə 0,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
H.M.Abdullaev (1912-1962) buyuk ershunos va ma'danshunos olim, o’zbek
xalqining ulug’ farzandi, mutafakkir va davlat arbobi. U qisqa umr ko’rgan bo’lsada, o’zidan katta meros
qoldirdi. Vafotidan so’ng Habib
Abdullaevning etti jildlik saylangan asarlari chop etildi. Uning birinchi jildida allomaning 1937-1947 yillarda yaratilgan «Sheellitli skari konlari»ga doir maqolalari to’plangan (1964): ikkinchi jildiga «O’rta Osiyoning Sheelitli skari
konlari geologiyasi» (1964): uchinchi jildiga «Ma'danlanishning granitoid intruziyalari bilan genetik bog’liqligi» (1964): to’rtinchi jildiga «Daykalar va ma'dan» (1965): beshinchi jildiga «O’rta Osiyo magmatizmi va ma'dani» hamda «ma'danli-petrografik provintsiyalari» nomli monografiyalari (1965): oltinchi jildiga «Ma'danshunoslik konlarini qidirib topishning nazariy asosi» darsligi (1967) va nihoyat ettinchi jildiga Habib Muhammedovichning iqtisod hamda tarixga oid maqolalari, ilmiy publitsistik asarlari kiritilgan (1969) 1 . Ja'mi bo’lib buyuk olim 130 dan ortiq ilmiy asarlar yozgan. Habib Abdullaev faqat olimgina emas, ayni paytda mohir tashkilotchi va davlat arbobi ham bo’lgan. U yigirma etti yoshida 1941 yilda Politexnika institutida rektorlik lavozimiga ko’tarildi. H Abdullaev ikki muddatga O’zbekiston FAning prezidenti etib saylandi. Mashhur o’zbek olimini dunyo tan olgan. 1960 yilda Frantsiya geologiya va Buyuk Britaniya mineralogiya jamiyatlari uning bilimiga tan berib haqiqiy a'zolikka qabul qilgan edilar. Dunyoning Meksika, Finlyandiya, AQSh, Frantsiya, Hindiston, Italiya, Chexoslovakiya, Xitoy, Shvetsariya va boshqa malakatlarida uyushtirilgan nazariy-ilmiy anjuman va
1 Aсрoр Сaмaд. Oлимнинг ҳaёт йўли.-Т.: Кaмaлaк-Xaзинa, 1994, - Б. 53-79. 31
simpoziumlarida ma'ruzalar bilan qatnashgan Xabib Abdullaev o’zbek fanining shuhratini jahonga tanitdi. 1943 yilda Meksikada Jahon geologlarining XX kongressi bo’ldi. Ushbu xalqaro anjumanda o’zbek olimi ham ilmiy ma'ruza bilan qatnashgan edi. «Men minbardan tushishim bilan,-deb eslaydi H.Abdullaev,-Amerika delegatsiyasining boshlig’i yonimga kelib qo’limni siqdida: Janob Abdullaev Siz kim bo’lasiz?-deb so’rab qoldi. Shunda men: ...o’zbek geologi bo’laman,-dedim. U esa: Yo’q. Siz o’zbek emassiz. Siz tayyorlangan (podstavnoy) odamsiz, xali o’zbeklardan Sizdek olimlar etishib chiqqan emas,-deb qoldi. Shunda men faxr bilan baralla: «Men haqiqiy o’zbek farzandiman»,-deb javob berdim». Habib Abdullaevning «Rudalanishning granitoid intruziyalar bilan genetik bog’liqligi» va boshqa juda ko’plab asarlari xorijiy tillarda tarjima qilingan. «Bu asar,-deb yozgan edi T.Shoyoqubov, M.Ahmedov,-o’zbek fanini H.Abdullaev siymosida jahonning eng ilg’or fan cho’qqilariga olib chiqdi. Jahon ilm ahli dunyoda O’zbekistondek jumhuriyat borligini: Beruniyning vatanida hali ilm so’nmaganini yana bir bor his etdilar» 1 . Habib Abdullaev o’zbek fanining haqiqiy jonkuyari edi. Shu boisdan ham uning Prezidentlik davrida yuzlab fan nomzodlari va fan doktorlari etishib chiqdi. Chunki buyuk alloma millatning kelajagi va istiqboli yuqori malakali milliy kadrlarga bog’liq ekanligini yaxshi bilardi. H.Abdullaev rahnamoligida aspirantlar soni o’n baravar ko’paydi va 1000 kishiga etdi. «Moskvaga,-deb eslagandi yozuvchi, akademik Izzat Sulton,-qisqa muddatda to’rt yuzdan ortiq o’zbekni aspirantura va doktaranturaga yuborganda, Habib «to’g’ri yo’ldan» bormadi, chunki Respublikada eng muhim amallarda o’tirgan shovinistlarga bu ish yoqmas edi. Shovinistlar g’aflatda qolib, bu voqeadan ham kech xabardor bo’ldilar va alamlaridan «tirsagini tishlab» qoldilar. Keyin Habibdan bu ishi uchun undan beshavqat o’ch oldilar. Shu ishi va o’zbek xalqining manfaatlarini ko’zlab qilgan ko’pgina boshqa ishlari uchun, Habib O’zbekiston Fanlar Akademiyasi
1 Shamsutdinov R. va boshq. Vatan tarixi. (Uchinchi kitob); R. Shamsutdinov, Sh. Karimov – T.: Sharq, 2010, – B. 402-403.
32
prezidentligi vazifasidan qo’qqisdan olib tashlandi... Bu Markaziy Qo’mitada ikkinchi (aslida esa-birinchi) kotibi bo’lib ishlagan va Habib Muhammedovich tomonidan «tegirmonchi» deb nom berilgan Melnikovning ishi. Ashaddiy shovinist, o’zbek xalqining sodiq farzandidan ana shu yo’l bilan qasos oladi». Noyob qobiliyat egasi, buyuk olim va tashkilotchi davlat arbobi Habib Abdullaevni ishdan olishgach uni hatto Akademiyaning Prezidiumi a'zolari qatorida ham qoldirmadilar, biror bir ilmiy tadqiqot institutida rahbarlikka ham lozim topmadilar. Albatta bu adolatsizlik va noxaqliklar allomaning salomatligiga o’z ta'sirini ko’rsatmay qolmadi. U 1962 yil 20 iyunda vafot etdi. Buyuk olimning nechog’lik ulug’ligini uning zamondoshlari so’zlari bilan tasavvur qilishning o’zi kifoya deb hisoblaymiz: «Agar Alisher Navoiy she'riyat dunyosining «hoqoni» bo’lgan bo’lsa, Habib Muhammedovich esa fan sohasida O’rta Osiyo metallogenistlarining (ma'danshunoslari) «sultoni» edi». Hayrullo Rahmatullaev-geologiya, mineralogiya fanlari doktori. «Geologiyada faqat ikki kishi K.Satpaev va H.M.Abdullaev Ikkalasi ham ishni oddiy quduq qazishdan boshlab akademik, keyin esa prezident darajasiga ko’tarilgan». Akademik D.Nalivkin. «Habib Abdullaev o’z xalqining faxri bo’lib qoladi. Menga uning harakati negadir bo’ronni eslatadi!» Akademik A..Forsman. «Habib Muhammedovich Abdullaevdek buyuk insonlar har kuni, har yili tug’ilavermaydi, balki bunday insonlar 100 va 500 yilda bir marta tug’iladi». Akademik Ambartsumyan. Xullas, o’zbek xalqining millatparvar, vatanparvar o’g’loni akademik Habib Abdullaevning siymosi mustaqil O’zbekiston yoshlariga yurtga, millatga, fanga, imon va e'tiqodga sodiqlik namunasi bo’lib abadiy qoladi. O’zbekistonda fizika-matematika fanining yorqin yulduzlaridan biri Yüklə 0,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|