O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus vazirligi samarqand davlat universeteti

15.1-jadval 
Asosiy hamkor davlatlar (2019 yil yakuniga ko‗ra)
Importdagi yirik hamkor davlatlar 
Davlatlar
mln.doll. 
o‗zgarish 
sur‘atlarda, % 
o‗rni 
2018 y. 
2019 y. 2018 y. 2019 y. 2018 y. 2019 y. 
ХХR 
3 558 
5 109 
130,4 
143,6 
1 
1 
Rossiya 
3 539 
4 138 
130,6 
116,9 
2 
2 
Koreya 
2 051 
2 665 
164,8 
130,0 
3 
3 
Qozog‗iston 
1 567 
1 942 
157,0 
123,9 
4 
4 
Turkiya 
1 113 
1 326 
164,9 
119,2 
5 
5 
Germaniya 
725 
928 
123,4 
127,9 
6 
6 
AQSH 
378 
567 
206,8 
150,0 
7 
7 
 

---

191 
Eksportda yirik hamkor davlatlar 
Davlatlar
mln.doll. 
o‗zgarish 
o‗rni 
sur‘atlarda, %
 
2018 y. 
2019 y. 2018 y. 2019 y. 2018 y. 2019 y. 
Rossiya
2 117 
2 532 
104,9 
119,6 
2 
1 
ХХR 
2 875 
2 529 
142,0 
87,9 
1 
2 
Qozog‗iston 
1 352 
1 393 
127,9 
103,0 
3 
3 
Turkiya
945 
1 218 
107,6 
128,9 
4 
4 
Qirg‗isizton 
270 
670 
151,3 
248,3 
6 
5 
Afg‗oniston 
603 
617 
97,9 
102,4 
5 
6 
Tojikiston
238 
328 
127,6 
137,9 
7 
7 
15.2-jadval 
O‗zbekiston Respublikasining tashqi savdo aylanmasi 
Tashqi savdo aylanmasi, dinamikasi va balansi
(yanvar-aprel 
mld.doll) 
15.2. Tashqi savdo siyosatining mohiyati va vositalari 
 
Tashqi savdo siyosati
– byudjet-soliq siyosatining tashqi savdo 
hajmlarini soliqlar, subsidiyalar, valyuta nazorati va import yoki 
eksportni to‗g‗ridan-to‗g‗ri cheklashlar orqali tartibga solishni o‗z ichiga 
olgan nisbatan mustaqil yo‗nalishidir. 
Tashqi savdoni cheklash borasida olib borilayotgan har qanday 
chora-tadbirlar qisqa muddatli samara beradi. Uzoq davrda esa, faqat 

---

192 
erkin savdogina iqtisodiy resurslarni samarali joylashtirish imkonini 
beradi 
Tashqi savdoni cheklash usullarining 50 dan oshiqroq turi mavjud. 
Ularning ayrimlari davlat g‗aznasini to‗ldirishga yo‗naltirilgan bo‗lsa, 
ba‘zilari umuman importni cheklashga va yana boshqasi esa eksportni 
cheklashga yoki rag‗batlantirishga yo‗naltirilgan. Amaliyotda tashqi 
savdoni tartibga solishning ta‘rif va nota‘rif usullaridan foydalaniladi. 
Ta‘rif usullariga import va eksport bojlarini joriy qilish kirsa, 
nota‘rif usullariga eksporterlar va ishlab chiqaruvchilarga subsidiyalar 
berish, kvotalash, lisenziyalash kabilar kiradi. 
Bojxona bojlari avvalo import bojlari va eksport bojlariga ajraladi. 
Import bojlari
davlat byudjetini to‗ldirish maqsadida va ichki 
bozorlarga tushadigan chet el tovarlari oqimini tartibga solish uchun 
belgilanadi. Mahalliy ishlab chiqaruvchilar bojxona tariflarini joriy 
qilishdan foyda ko‗rishadi, chunki ularning tovarlari tariflarga 
bo‗ysunmaydi, buning natijasida ular jahon bozoriga nisbatan yuqori 
narxlarda tovar ishlab chiqarishi mumkin. Davlat ham g‗alaba qozonadi. 
Ushbu yutuq import qiymati mahsulotining tarif qiymati bo‗yicha 
qiymati bilan belgilanadi. Bu xaridorlardan davlatga o‗tkazmalarning bir 
turi. 
Biroq, import tarifi ichki xaridorlarga zarar yetkazadi, chunki tarif 
joriy etilishi import qilinadigan tovarlarning milliy narxini jahon 
narxidan yuqori qiladi, ya'ni ichki xaridorlarga qo‗shimcha soliq 
solinadi. 
Eksport bojlari
mamlakat ichida talab ko‗p bo‗lgan mahsulotlar 
taqchilligining oldini olish maqsadida belgilanadi. Eksport tarif 
stavkalari tovarlar turiga qarab belgilanadi.
Eksport boji ichki narxni jahon darajasidan past darajaga tushiradi, 
natijada mamlakat ichkarisida tovarlarni iste'mol qilish hajmi oshadi, 
eksporti kamayadi va milliy ishlab chiqarish ham kamayadi.
Eksport tarifining joriy etilishi mahalliy ishlab chiqaruvchilar 
uchun katta yo‗qotishlarga olib keladi, ammo xaridorlar foyda 
ko‗rishadi, chunki tovarlarning narxi jahon narxlaridan past bo‗ladi. 
Bunday holda, davlat ham foyda ko‗radi, chunki eksport qiluvchi 

---

193 
mamlakatning monopol holati import qiluvchi mamlakatlarni import 
qilinadigan tovarlarga ortiqcha to‗lashga majbur qiladi. 
Boj olinadigan mahsulotlar, boj olinmaydigan mahsulotlar, olib 
kelish va olib ketish taqiqlangan mahsulotlar, shuningdek, bojxona 
bojlari stavkasi, ya‘ni, ularning tartibga solingan ro‗yxati 
bojxona 
tariflari
deb ataladi. 
Xalqaro savdoni tartibga solishda eng ko‗p qo‗llaniladigan usul 
bo‗lib tarif, ya‘ni importga solinadigan bojxona boji hisoblanadi. 
Aytaylik, import tarifining joriy etilishi tufayli narx tovarning Pw 
dan Pd ga ko‗payishi, natijada tovarga talab Qd dan Qd decrease ga 
kamayadi va ichki taklif Qs dan Qs ′ gacha ko‗tariladi. Importning 
umumiy hajmi kamayib, Qd ′ - Qs difference farqni hosil qiladi. 
Mamlakat iqtisodiyoti ochiq bo‗lgani va importga cheklovlar yo‗qligi 
tufayli milliy bozordagi narxlar jahon bozori narxlari Rw bilan bir xil. 
Importga tarif joriy qilinishi natijasida ichki baholar Rw dan Rd ga 
qadar ko‗tariladi. Natijada: 
Rd = Rw+( Rw× Tarif stavkasi)