O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus vazirligi samarqand davlat universeteti

Haqiqiy va rejalashtirilgan xarajatlar. 
Ishlab chiqarishning 
kamayishi natijasida mumkin bo‗lgan yo‗qotishlarning oldini olish 
uchun jami talabni tartibga solib turadigan faol davlat siyosati zarur. 
Shuning uchun ham Keynsning iqtisodiy nazariyasini ko‗p hollarda jami 
talab nazariyasi deb yuritiladi. Jami talab komponentlari, ayniqsa
investitsiyalarning o‗zgarishi makroiqtisodiy beqarorlik sabablaridan 
biridir. 
Haqiqiy investitsiyalar
rejalashtirilgan va rejalashtirilmagan 
investitsiyalar 
miqdorini 
o‗z ichiga oladi. 
Rejalashtirilmagan 
investitsiyalarga
tovar – moddiy zahiralariga (TMZ) investitsiyalardagi 
kutilmagan o‗zgarishlar kiradi. Ushbu rejalashtirilmagan investitsiyalar 
tenglashtiruvchi mexanizm sifatida jamg‗arma va investitsiyalar 
miqdorining o‗zaro bir-biriga mos kelishiga olib keladi va 
makroiqtisodiy muvozanatni ta‘minlaydi‖.
Rejalashtirilgan xarajatlarga
uy xo‗jaliklari, firmalar, davlat va 
tashqi dunyoning mahsulot va xizmatlarni sotib olishga mo‗ljallagan 
xarajatlari kiradi. Firmalar tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlarni 
sotishdagi 
kutilmagan 
o‗zgarishlar tovar moddiy zahirasiga 
rejalashtirilmagan investitsiyalar qilishga olib kelsa, haqiqiy xarajatlar 
rejalashtirilgan xarajatlardan farq qiladi.
Rejalashtirilgan xarajatlar funksiyasi 
: Ye=S+ I +G+Xp 
ko‗rinishiga ega. Dekmak uning grafigi iste‘mol funksiyasi (S=a+ v (U-
T) ) grafigiga nisbatan I+G+Xp miqdorda yuqoriga surilgan bo‗ladi. 
Keltirilgan Xp -sof eksport bo‗lib, uning funksiyasi esa quyidagi 
ko‗rinishga ega:

---

84 
Xp = g - mY 
Bu yerda :g – avtonom sof eksport; m - importga chegaralangan 
moyillik; Y– daromad. 
Importga chegaralangan moyillik import xarajatlaridagi o‗zgarish 
miqdorini bunga sabab bo‗lgan daromadlardagi o‗zgarish miqdoriga 
bo‗lib topiladi. 
m = ΔM / ΔY 
Bu yerda: ΔM - importga xarajatlarning o‗zgarishi; ΔY - 
daromadlarning o‗zgarishi. 
Yalpi daromadlarning oshishi bilan import ham oshadi. Chunki, 
bunda iste‘molchilar va investorlar ham milliy ham import 
mahsulotlarga bo‗lgan xarajatlari miqdorini oshiradilar. Ayni paytda 
mamlakatning eksporti hajmi shu mamlakatdagi yalpi daromadlar (Y) 
miqdoriga bevosita bog‗liq bo‗lmaydi, balki tovar olib chiqib ketayotgan 
mamlakatning yalpi daromadlari o‗zgarishiga bog‗liq bo‗ladi. Shuning 
uchun ham mamlakatdagi yalpi daromadlar (Y) o‗zgarishi bilan sof 
eksport (Xp) o‗rtasidagi bog‗liqlik salbiydir va sof eksport funksiyasida 
minus ishorasi bilan belgilanadi. 
Keynsning makroiqtisodiy muvozanat modelini ko‗rib chiqish 
jarayonini soddalashtirish uchun sof eksport miqdori yalpi daromadlar 
(Y) o‗zgarishiga bog‗liq emas deb olinadi. Shuning uchun sof eksport 
to‗lig‗icha avtonom xarajatlar miqdoriga qo‗shiladi, ya‘ni avtonom 
xarajatlar (a + I + G +Xp) yig‗indiga teng deb olinadi.