O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus vazirligi samarqand davlat universeteti

 
7.3. ‖Keyns xochi‖. Ishlab chiqarish hajmining muvozanat 
darajasiga erishish mexanizmi 
Rejalashtirilgan xarajatlar chizig‗i haqiqiy va rejalashtirilgan 
xarajatlar bir-biriga teng bo‗lgan (Y=Ye) chiziqni qaysidir a nuqtada 
kesib o‗tadi. Quyida keltirilgan 7.2-chizmada tovarlar va xizmatlar 
bozorida qisqa muddatli muvozanatga erishish mexanizmi tasvirlangan 
bo‗lib, u ―Keyns xochi‖ nomini olgan. Y=Ye chiziqda haqiqiy 
investitsiyalar va jamg‗armalar tengligi saqlanadi. a nuqtada esa 
daromadlar rejalashtirilgan xarajatlarga teng bo‗ladi. Shuningdek, bu 

---

85 
yerda rejalashtirilgan hamda haqiqiy investitsiyalarning o‗zaro 
tengligiga erishiladi, ya‘ni, makroiqtisodiy muvozanat ta‘minlanadi.
7.2-chizma. 
Keyns xochi (Keynsning makroiqtisodiy muvozanat modeli) 
E
( rejalashtirilgan 
x
arajatlar
)
Y=E 
Y1
E=C+I+G+Xn
 
E1
Zahiralarning jamg‗arilishi 
E0 
Zahiralarning kamayishi
E2
Y2 Y0 Y1
Y 
(daromad, real xarajatlar) 
Agarda, ishlab chiqarishning haqiqiy hajmi (Y1) uning muvozanat 
darajasi(Y0)dan ko‗p bo‗lsa, iste‘molchilar mahsulotlarni ishlab 
chiqaruvchilar taklif qilganga nisbatan kam sotib oladi (ADSotilmagan mahsulotlar TMZ ko‗rinishiga ega bo‗ladi. Zahiralarning 
o‗sishi firmalarda ishlab chiqarish hamda bandlik darajalarini 
pasaytirishiga olib keladi. Bu esa YaIM hajmini Y1 dan Y0 gacha 
kamayishigaolib keladi va daromad va rejalashtirilgan xarajatlar 
tenglashadi. O‗z navbatida yalpi talab va taklifning tenglashishiga (AD 
= AS) erishiladi. Aksincha, haqiqiy ishlab chiqarish (Y2) uning 
muvozanat darajasidan (Y0) kam bo‗lgan vaziyatda esa, firmalar 
iste‘molchilar talabiga nisbatan kam ishlab chiqarayotganligini 
(AD>AS) ko‗ramiz. Talabning oshishi esa firmalar zahirasining 
kamayishi hisobiga qondiriladi. Natijada, YaMM asta sekin Y2 dan Y0 
ga qarab o‗sadi va yana AD=AS tengligiga erishiladi. Bu esa ayni 
paytda Ye=Y va I=S ayniyatlarga erishilganligini anglatadi. 
Milliy ishlab chiqarishning muvozanat holati (Y0), yalpi xarajatlar 
komponentlarining har birining (iste‘mol, investitsiya, davlat xarajatlari 

---

86 
yoki sof eksport) o‗zgarishi natijasida tebranishi mumkin. Ushbu 
tarkibdagi birorta omilning miqdorining o‗sishi rejalashtirilgan xarajatlar 
egri chizig‗ini yuqoriga suradi va aksincha kamayishi pastga surilishga 
olib keladi.