O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus vazirligi samarqand davlat universeteti

Avtonom xarajatlar multiplikatori. 
Avtonom xarajatlarning har 
qanday o‗sishi, ya‘ni ΔA =Δ (a+I+G+Xn) multiplikator samarasi 
hisobiga yalpi daromadlarning ko‗proq miqdorga (ΔY) oshishiga olib 
keladi.
Avtonom 
xarajatlar 
multiplikatori 
muvozanatli 
YaMM 
o‗zgarishning avtonom xarajatlarning har qanday komponenti 
o‗zgarishiga nisbatini ko‗rsatadi
: 
m = ΔY /ΔA: 
Bu yerda: m - avtonom xarajatlar multiplikatori; 
ΔY – muvozanatli YaIMning o‗zgarishi; 
ΔA – avtonom xarajatlarning Y o‗zgarishiga bog‗liq bo‗lmagan 
o‗zgarishi. 
Multiplikator - yalpi daromadlar avtonom xarajatlarning dastlabki 
o‗sishi (kamayishi)dan necha marta ortiq o‗sganligini (kamayganligi) 
ko‗rsatadi.
ΔY 1 
m = ------- = ----------- 
Δ
A 1- MPC
Demak iste‘molga chegaralangan moyillik qancha katta bo‗lsa 
multiplikator samarasi ham shuncha yuqori bo‗ladi. 
Avtonom xarajlar multiplikatori miqdorining katta yoki kichikligi 
byudjet soliq siyosati samaradorligiga ta‘sir ko‗rsatadi. Davlat o‗z 
xarajatlarini oshirayotganda, yoki investitsiya xarajatlarini oshirish 
choralarini ko‗rayotganda, bu xarajatlar jami talabni qancha miqdorga 
oshirib yuborishi mumkinligini hisobga olishi zarur. 
Retsession va inflyasion uzilish. 
Agarda ishlab chiqarishning 
haqiqiy hajmi (U0) potensial (U*) hajmidan kam bo‗lsa, jami talab 
samarasiz hisoblanadi. Ya‘ni, AD=AS tenglikka erishilgan bo‗lsada, 
yalpi xarajatlar miqdori resurslarining to‗liq bandligi darajasini 

---

87 
ta‘minlamaydi. Yalpi talabning yetishmasligi iqtisodiyotga depressiv 
ta‘sir ko‗rsatadi. 
7.3-chizma.
Ishlab chiqarishning haqiqiy va potensial hajmi o‗rtasidagi 
retsession uzilish
E Y=E
 

V E2 =E1
+ ΔYe
E1=C+I+G+Xn
 

Retsession uzilish


Ye 
A
 

Uo Y* Y 
YaMM (YaIM)ni to‗liq bandlilikning noinflyatsion darajasiga 
qadar o‗stirish uchun jami talab (jami xarajatlar) ko‗paytirilishi zarur 
bo‗lgan miqdor retsession uzilish deyiladi (7.3-chizma). 
Ishlab chiqarishda to‗liq bandlikka erishish va retsession uzilishni 
yo‗qotish uchun jami talabni rag‗batlantirish va muvozanatni «A‘ 
nuqtadan «V‘ nuqtagacha surish lozim. Bu yerda muvozanatli yalpi 
daromadning o‗sishi ΔU quyidagiga teng bo‗ladi: