O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxus ta`lim vazirligi termiz davlat universiteti magistratura bo`limi

Sokratik ironiya «dushmanni chalg'itish vositasi sifatida Sokrat tomonidan qo'llaniladigan jaholatni tarqatish»⁴⁹. Suqrot oʻzini muhokama qilinayotgan mavzudan bexabar qilib koʻrsatar, suhbatdoshlarining dalillaridagi oʻziga xos bemaʼnilikni keltirib chiqarardi. Chambers lug'ati buni «so'rovchi respondentdan ko'proq narsani bilsa, o'zini kamroq biladigan qilib ko'rsatadigan vosita» deb ta'riflaydi.
The Guardian'dan Zoi Uilyams shunday deb yozgan edi: «Platonik dialoglarda ko'rsatilgan [Sokratik kinoya] texnikasi o'zini jaholatda ko'rsatish va undan ko'ra ayyorroq qilib aytganda, raqibni tugunlarga bog'lash uchun uning fikrlash kuchiga ishonch bildirish edi»⁵⁰. 
Sokratik kinoyaning zamonaviyroq namunasini Amerikaning «Kolumbo« nomli jinoyat-fantastik teleserialida ko'rish mumkin. Leytan Kolumbo xarakteri sodda va qobiliyatsiz ko'rinadi. Uning tartibsiz ko'rinishi bu g'alati illyuziyaga qo'shimcha qiladi. Natijada, u tergov qilayotgan qotillik ishlari bo'yicha gumonlanuvchilar tomonidan past baholanadi. O'zlarining ehtiyotkorligi va yolg'on ishonch tuyg'usi bilan leytenant Kolumbo qotillarni aldangan va aldangandek his qilib, ishlarni hal qilishga qodir. Sokrat singari, Kolumbo ham muntazam ravishda gumonlanuvchini vaziyatni tushuntirishga undaydi, ularning mantig'ini o'zi uchun baland ovozda kuzatib boradi va keyin qarama-qarshilikka erishadi. Keyin u sarosimaga tushib qolganini ta'kidlaydi va gumonlanuvchidan unga tushunishga yordam berishini so'raydi, gumonlanuvchining ziddiyatni o'zgartirishga urinishi keyingi dalillar yoki qarama-qarshiliklarni ochib beradi.
Ironiya cheksiz, mutlaq salbiylik sifatida
Daniyalik faylasuf Søren Kierkegaard va boshqalar Sokrat tomonidan qo'llanilgan istehzoni matnlarni ham, o'quvchilarni ham bekor qilish kuchiga ega bo'lgan buzuvchi kuch sifatida ko'rdilar. ^[71] Bu iboraning oʻzi Gegelning “ Estetika boʻyicha maʼruzalari” asaridan olingan boʻlib, Kierkegor tomonidan Sokratning kinoyasiga nisbatan qoʻllangan. Bu an'anaga 19-asr nemis tanqidchisi va romanchisi Fridrix Shlegel («Tushunmaslik to'g'risida»), Charlz Bodler , Stendal va 20-asr dekonstruksionisti Pol de Man («Ironiya tushunchasi») kiradi. Kierkegorning so'zlariga ko'ra, Sokratga doimiy murojaat bilan ironiya tushunchasi haqida: “[Sokratik] ironiya [bu] cheksiz mutlaq salbiylikdir. Bu salbiy, chunki u faqat inkor etadi; u cheksizdir, chunki u u yoki bu hodisani inkor etmaydi; u mutlaqdir, chunki u inkor qiladigan narsa hali ham bo'lmagan yuqori narsadir. Ironiya hech narsani o'rnatmadi, chunki uning orqasida aniqlanishi kerak bo'lgan narsa yotadi...”⁵¹.
Falsafaning aksariyati qarama-qarshiliklarni kattaroq ijobiy loyihaga moslashtirishga harakat qilsa, Kierkegaard va boshqalar istehzoni murakkab mualliflik o'yinlarida yoki oddiy litotlarda ifodalangan bo'lishidan qat'i nazar, Kierkegaard so'zlari bilan aytganda, «o'z oshqozonini yutib yuborishi» kerakligini ta'kidlaydilar. Ironiya cheksiz mulohaza va zo'ravon teskari harakatlarni o'z ichiga oladi va nutqni majburlashda tushunarsizligini ta'minlaydi. Xuddi shunday, boshqa adabiy tanqidchilar qatorida, yozuvchi Devid Foster Uolles istehzoli va boshqa postmodern tropiklarning keng tarqalishini «AQSh madaniyatidagi katta umidsizlik va turg'unlik va intiluvchan fantastikachilar [ironiyalar] uchun dahshatli muammolarni keltirib chiqarishi» sababi sifatida ko'rdi.
1990-yillarda istehzo taʼrifining madaniy kengayishi “nimani nazarda tutmasligini aytish”dan “umuman hayotdan ajralishning umumiy pozitsiyasi”ga aylandi, bu boʻlinma kundalik hayotdagi noqulayliklarga qarshi qalqon boʻlib xizmat qildi.
Amerika Qo'shma Shtatlarida 1990-yillarda o'sib ulg'aygan «Millennials« avlodi hayotdagi jiddiy yoki noqulay vaziyatlardan xuddi shunday ajralish kabi ko'rinadi. Xipsterlar istehzoni o'sha jiddiy yoki haqiqiy qarama-qarshiliklarga qarshi qalqon sifatida ishlatishadi⁵². 
Shopengauer «Dunyo iroda va vakillik sifatida» asarida , 2-jild, 8-bob, fikr va ko'rinadigan narsa o'rtasidagi to'liq va to'liq qarama-qarshilik istehzoni tashkil qiladi, deb da'vo qildi. U shunday deb yozgan edi: «... atayin niyat bilan real va seziladigan narsa bevosita uning teskarisi tushunchasi ostida olib kelinsa, natija oddiy, oddiy kinoya bo'ladi.
Masalan, agar kuchli yomg'ir paytida biz: «Bugun ob-havo yoqimli» desak. Yoki xunuk kelin haqida: “O‘ziga yoqimli xazina topdi” deyiladi, yoki yovuz odam haqida: “Bu nomusli odam” va hokazo. Buning har qanday narsasiga faqat bolalar va hech qanday ma’lumoti yo‘q odamlar kuladi. mehribon; chunki bu erda o'ylab topilgan va idrok etilgan o'rtasidagi nomuvofiqlik to'liqdir».
Ingliz tilida so'zlashuvchilarning ba'zilari istehzo va istehzo so'zlari ko'pincha noto'g'ri qo'llanilganidan shikoyat qiladilar ammo vaziyat va kutish o'rtasidagi ziddiyatning oddiyroq qo'llanilishi 1640-yillarda paydo bo'lgan. 
Den Shaughnessy yozgan: «Biz har doim istehzodan foydalanish haqida hazillashardik. Men bu so'zni hech qachon ishlatmaslik yaxshiroq deb aytdim, chunki u ko'pincha tasodif o'rniga qo'yilgan». (Alanis Morissettening «Ironik» qo'shig'ida istehzoli bo'lmagan narsalarga bir nechta misollar keltirilgan).
Tim Konli quyidagilarni keltiradi: «Filip Xovard jumlani ochar ekan, «ironik» so'zining ettita nazarda tutilgan ma'nolari ro'yxatini tuzdi:

• 
  Fojiali tasodif bilan;
  
• 
  Ajoyib tasodif bilan;
  
• 
  Qiziqarli tasodif bilan;
  
• 
  Hech qanday ahamiyatga ega bo'lmagan tasodif bilan.
  

Albatta, siz va men bilamiz, garchi boshqa aqli zaif odamlar peshin quyoshi ostida tunda yurishadi.
G'alati, yoki bu rom narsa
Oh, jahannam! Gapni boshlash uchun so‘zlarim tugab qoldi” ^[79].
Xullas, ingliz tilida ironiya tushunchasi uzoq shakllanganligini kuzatish mumkin. Shunga ko`ra ushi terminning ma`nosi ham keng bol`ishi barobarida ularning turlari ko`p.

1.2. O`zbek tilida kinoya va ironiya tushunchalarining shakllanishi

Ironiya - bu nima? Ironiya tarjima qilinganda yunoncha bu so'z da'vo ma'nosini bildiradi. Ya'ni, bir kishi istehzoli so'zlar bilan biror narsaga tegishli bo'lgan yoki unga ega bo'lmagan sifatlarni e'tiroz bildiradi. O`zbek tilida mavjud ironiya atamasi rus tili orqali yunon (yunon tilidan, adabiy ma`nosi. da'vo) tilidan o`zlashgan bo`lib, falsafa, estetik inkor qilish, niyat va natijaning farqlanishi, dizayn va ob'ektiv ma'no jarayonlarini tavsiflovchi kategoriya ma`nolarini ham ifodalovch termin sifatida talqin qilinadi.

Tilshunoslikda mavjud ironiya atamasi o`rnida kinoya shaklida ko`proq ishlatiladi. “Kinoya” atamasi ham “ironiya” atamasi bilan sinonim bo`lib, etimologik jihatdan grekcha eironeia so`zidan kelib chiqqan. Masxara qilish maqsadida so'z yoki iborani qarama-qarshi ma'noda ishlatishdan iborat stilistik vosita sifatida keng qo`llanadi.
O`zbek tilining izohli lug`atiga ko`ra IRONIYA \ yun. eironeia — mug`ambirlik, ayyorlik, bilib bilmaganga olish | аdab. Badiiy asardagi uslubiy vosita – ikki ma`noda qo`llanishi mumkin bo`lgan so`z yoki gaplarni qo`llash bilan ularning asosiy ma`noga teskari, hatto uni inkor etuvchi ma`nosi orqali kinoya, qochiriq, piching, kesatiq, mazax ma`nolarini ifodalashdir<sup>53</sup>.
Turli tarjima lug`atlarida ham “ironiya” atamasiga ta`rif va tavsiflar berilgan. Masalan, Ironiya - IRONY, o'ziga xos tur, allegoriya va kengroq aytganda, rassom munosabatining elementi bo'lib, istehzoli tanqidiy fikrni taklif qiladi. haqiqatga munosabat. San'at vositasi sifatida. ekspressivlik (stilistik qabul qilish) va estetika sifatida. toifa I. chekkada joylashgan ...... (Lermontov entsiklopediyasi).