O‘zbekistOn Respublikasi Oliy
Yüklə 0,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Birinchi bob. madaniyatning ijtimOiy mOhiyati
topib bormoqda. Mustaqillik kuni, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi kuni, Navro‘z bayrami, qardosh respublikalar kunlarining nishonlanishi nafaqat madaniy, balki siyosiy an’ana tusiga ham kirib bormoqda. I. A. Karimov respublika Oliy Majlisi VI sessiyasida so‘zlagan nutqida aholining siyosiy madaniyati talablar darajasida emasligi, barpo etilgan siyosiy institutlar faoliyatining mazmuni, maqsadi-muddaosi xalqi mizning milliy xususiyatlari va tafakkur tarziga mos bo‘lishini alohida ta’kidlab ko‘rsatadi. Darhaqiqat, siyosiy madaniyatning muhim tuzilmaviy elementi sifatida siyosiy institutlar muhim rol o‘ynaydi. Binobarin, «jamiyatning ijtimoiy-siyosiy sohasida demokratik institutla rni shakllantirish siyosiy tizimni isloh qilishga va ijtimoiy hayotni demokratiyalash jarayonlariga jo‘shqinlik baxsh etishga qaratilgandir» 1 . Siyosiy institutni madaniyatshunoslik nuqtai nazaridan tahlil etish shuni ko‘rsatadiki, ular, bir tomondan, nafaqat iqtisodiy, balki madaniy omillar bilan bog‘langan, ikkinchidan, ular siyosiy madaniyat hodisasi bo‘lganligidan madaniyat to‘g‘risidagi umumiy tasavvurlarimizni yanada boyitishga xizmat qiladi. eng muhim tashkiliy tuzilmalardan biri davlat sanaladi. Davlat siyosiy ishlab chiqarishning mahsuli sifatida o‘ziga xos madaniy vazifani bajaradi. Madaniy davlatning mohiyati uning iqtisodiyot sohasida olib borayotgan ustuvor siyosati bilan belgilanadi. Madaniy davlat o‘z hayotini hozirgi davrda eng ilg‘or davlatlar erishgan iqtisodiy madaniyat darajasida tashkil qiladi. Shuningdek, madaniy davlat jamiyatda yuz beradigan har qanday o‘zgarishning qonunga asoslanishini taqozo etadi. Bu siyosiy madaniyat mohiyatini ifodalaydigan muhim belgilarni bildiradi. Jamiyatning siyosiy madaniyat darajasi siyosiy faoliyat usullariga ham bog‘liqdir, chunki siyosiy ong, siyosiy me’yorlar, siyosiy qarashlar faoliyat tufayli madaniy yo‘nalish oladi, mustahkamlanadi, inson va jamiyat hayotini madaniylashtiradi. Siyosiy faoliyat usullari asosida siyosiy jarayondagi munosabatlar amalga oshiriladi. Siyosiy faoliyat shakllariga, avvalambor, tashkilotchilik, g‘oyaviy-nazariy, g‘oyaviy-tarbiyaviy sohalarni kiritish mumkin. Tashkilotchilik faoliyati rejalar va qarorlarni ishlab chiqish shakllarini, ya’ni ijroni tekshirish; kadrlarni tanlash va o‘z o‘rniga qo‘yish, tarbiyalash; siyosiy tuzilmalar ustidan rahbarlik kabilarni o‘z ichiga oladi. G‘oyaviy-nazariy faoliyat siyosiy mafkurani yaratishda ishtirok etish, g‘oyaviy-tarbiyaviy faoliyat, targ‘ibot va tashviqot, madaniy-tarbiyaviy ishlarda qatnashish kabilardan iborat bo‘ladi. Siyosiy madaniyatning mavjudligi shaklan jamiyatning siyosiy-madaniy boyligi (fondi) va amaldagi siyosiy madaniyatidan iboratdir. Jamiyatning siyosiy- 62 madaniyatshunOslik asOslaRi madaniy boyligi deyilganda davlatni boshqarishning tarixiy tajribasi, siyosiy faoliyat vositalari, usullari, siyosiy bilimlarning zahirasi tushuniladi. Amaldagi siyosiy madaniyat esa jamiyat, sinf, shaxs siyosiy hayotida gavdalanadigan real madaniyatdir. Amaldagi siyosiy madaniyat amaliyot bilan bog‘langan bo‘lib, jamiyatning siyosiy-madaniy boyligini yanada rivojlantirishga, boyitishga, yangi tajribalarni umumlashtirishga asos bo‘ladi. Jamiyat siyosiy madaniyatida ijtimoiy guruhlar bilan shaxslarning siyosiy madaniyati o‘zaro bog‘langan holda namoyon bo‘ladi. Jamiyat siyosiy madaniyati ijtimoiy taraqqiyotning muayyan bosqichiga xos siyosiy va ijtimoiy- psixologik qadriyatlar, siyosiy tuzilmalar, siyosiy faoliyat usullari kabilarning yig‘indisidir. Shaxsning siyosiy madaniyati — bu individ tomonidan jamiyatning siyosiy, mafkuraviy va sotsial-psixologik qadriyatlarini o‘zlashtirish, egallash va amalga oshirish tizimidir. Shaxs siyosiy faoliyatida ikki xil daraja, ya’ni, birinchidan, siyosiy madaniyatni bilish, ikkinchidan, uni amaliy faoliyatda qo‘llash darajasi uzviy aloqada bo‘ladi. Siyosiy madaniyat har ikkala darajaning yaxlit birligidan tarkib topadi. Siyosiy madaniyat taraqqiyoti huquqiy munosabatlar bilan, demakki, huquqiy madaniyat bilan uzviy bog‘langandir. har qanday jamiyatning huquqiy tizimi negizini Konstitutsiya tashkil etadi. Konstitutsiya siyosiy hayot subyektlari o‘rtasidagi aloqalarni tartibga solish bilan chegaralanmaydi, balki shu bilan birga, siyosiy munosabatlarning yanada takomillashuvi uchun huquqiy shart- sharoitlar yaratadi. Prezidentimiz I. A. Karimov tomonidan ishlab chiqilgan bozor iqtisodiyotini shakllantirishning besh tamoyillaridan biri — turmushimiz ning barcha jabhalarida qonun ustuvorligini ta’minlashdan iborat, deb belgilangan. huquqiy davlatni barpo etish, avvalambor, siyosiy-huquqiy madaniyatni tarkib toptirish, rivojlantirish va amalga oshirishdan iboratdir. Darhaqiqat, huquqiy madaniyatning darajasi yolg‘iz qonunlarni bilish, huquqiy ma’lumotlardan shunchaki xabardor bo‘lish emas, binobarin, huquqiy madaniyat «qonunlarga amal qilish va ularga bo‘ysunish madaniyati demakdir» 1 . Demak, huquqiy madaniyat, bir tomondan, huquqiy ong, ikkinchi tomondan, huquqiy munosabatlar va, nihoyat, huquqiy faollikning yaxlit birlikda namoyon bo‘lishini ifodalaydigan ma’naviy qadriyatlar tizimidir. Shunday qilib, milliy mustaqillikka erishgan mamlakatimizda siyosiy madaniyatni tarkib toptirish istiqlol bergan buyuk ne’matlarning mohiyatini tushunishga, qadrlashga va himoya qilishga da’vat etilgandir. Jamiyatimiz siyosiy madaniyatining oliy maqsadi va tarixiy vazifasi kishilarimizning siyosiy madaniyati, ongini shakllantirish, faol siyosiy pozitsiyaga ega bo‘lishini ta’minlash, istiqlol yo‘lidan borayotgan davlatimizning kuch-qudratini yanada oshirishga qaratilgandir. Prezident I. A. Karimov Oliy Majlis Qonunchilik palatasining birinchi |