O‘zbekistOn Respublikasi Oliy
Yüklə 0,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ikkinchi bob. madaniyatning asOsiy sOhalaRi
Shveysariyadagi «Forum fond» xalqaro iqtisodiy tashkilotining IV sessiyasida so‘zlagan nutqida bu haqda o‘ta jiddiy va qat’iy fikrlarni bildirgan edi: «Biz fuqarolik haqida qonun qabul qildik. Bu qonun mamlakatda yashovchi barcha millatlarning huquqlarini shunchaki e’lon qilib qolmasdan, bu huquqlarga kafolat ham beradi. Biz diniy aqidaparastlik va mutaassiblik xavfini bartaraf qildik. Sovet imperiyasi barbod bo‘lganidan keyin vujudga kelgan bo‘shliqni mana shu aqidaparastlik va mutaassiblik bilan to‘ldirishi mumkin va shunday xavf mavjud edi» 1 Tarixdan ma’lumki, hamma zamonlarda ham kishilar ong-qarashlarida aqidaparastlik va mutaassiblik shakllanishi xavfi mavjud bo‘lib kelgan, bu bugun ham bartaraf etilmaganligi ma’lum. Jadid madaniyatining yirik namoyandasi Mahmudxoja Behbudiy o‘z davrida Buxoro amirligida xonaqo va masjidlar qurish poygasi kuchayib ketganligidan tashvishga tushib, «namoz uchun bir erda masjid va bir mulla kifoya edi. Boshqa masjidlar o‘rniga maktablar solinib, bunda yig‘ilgan faqir va yo‘qsullarning bolalarini o‘qitsalar edi, shuncha safil (qo‘lidan ish kelmaydigan) kishilar o‘rniga o‘z kunini o‘zi ko‘raturgan bir to‘da faol odamlar yetishar edi», deb yozgan edi. Shu nuqtai nazardan respublikamiz rahbariyati tomonidan bu sohada olib borilayotgan oqilona siyosat o‘zining ijobiy samarasini berayotganligi ravshan. Ikkinchidan, islomiy qadriyatlar xalqimiz turmush tarzi, ma’naviy fazilatlari negizini tashkil etishi sir emas. Ijtimoiy taraqqiyot va yangilanish yo‘lidan borayotgan, bozor iqtisodiyotiga o‘tayotgan paytda milliy-tarixiy turmush tarzimizni, xalqning urf-odatlarini, an’analarini, fikrlash usulini hisobga olish bilan birga diniy qadriyatlarning milliy qadriyatlar bilan uzviy bog‘liq holda namoyon bo‘lishini ham e’tibordan chetda qoldirish mumkin emas. Uchinchidan, din barcha millat kishilari uchun muqaddas ruhiy boylik bo‘lib, ularni ezgulikka, poklikka chorlaydi. Din nafaqat oxiratda, balki shu dunyoda ham baxt-saodatga erishish mumkinligini e’tirof etadi. Yaxshilikni istovchi har bir kishi boshqa kishilar qalbiga ezgulik va mehr-muruvvat nurini bag‘ishlamog‘i kerak, yomonlik yo‘liga kirgan odam esa shu fe’l-atvori uchun yorug‘ dunyoning o‘zida jazosi va ajrimini oladi. Bu axloqiylikning islomiy tamoyilidir. «Kimning amali qanday bo‘lsa, unga shunday amal bilan javob qaytariladi, — deb yozadi buyuk alloma G‘azzoliy, — u bu dunyodan yaxshi va yomon har turli amallarning javobini ko‘rmagunicha ketmaydi. U bu dunyoda o‘z amallariga yarasha muomala ko‘radi» 1 . Islom qoidalariga ko‘ra, olam 1 I. A. Karimov. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 52—53-b. 2 I. A. Karimov. Fan ravnaqisiz buyuk davlat qurib bo‘lmaydi. //Xalq so‘zi, 1995, 7 noyabr. 92 madaniyatshunOslik asOslaRi yaxshiliklar va ezguliklarga to‘la, insonning komil bo‘lishligi uchun imkoniyatlar yetarli. Shubha yo‘qki, xalqimizning ma’naviy merosi, ma’naviy olami hamda o‘zligi islom dini tufayli uzoq vaqt saqlanib kelmoqda. To‘rtinchidan, din o‘z mohiyati jihatidan axloqiy va ma’naviy fazilatlarni qayta tiklashga da’vat etilgandir. Diniy e’tiqodlarga keng yo‘l ochilgan, din mustaqillik ma’naviyatining tarkibiy qismiga aylangan bugungi kunda uning axloqiy qimmati yanada ortib borishi tabiiy. Bu o‘rinda buyuk alloma Bahouddin Naqshbandning quyidagi so‘zlari ibratlidir: «Ibodat o‘n qism, o‘ndan to‘qqiz qismi halollikni qidirish, bir qismi esa boshqa ibodatlardir» 2 . Buning ma’nosi shuki, har bir kishi o‘z mehnati bilan topgan samarasi, mahsuloti hisobiga umr kechirishi kerak. Darhaqiqat, din, ayni paytda, shakllangan axloqiy qoidalar majmuasi, unda xalq axloqiy kamolotining bosh va asosiy talablari mujas- samlashgandir. Bu axloqiy dastur va axloqiy ne’matlar esa hamma vaqt xalq tomonidan vasiyat etib qoldirilgandir. Beshinchidan, diniy e’tiqodlar, g‘oyalar hozirgi paytda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar va o‘zgarishlarning chinakam poydevori bo‘lib xizmat qilishini ham alohida ta’kidlash lozim. Iqtisodiy, siyosiy, demokratik islohotlarning moddiy kuchga aylanishi, shubhasiz, shu faoliyat sohiblari bo‘lgan insonlarning halolligi, o‘z burchiga sadoqati kabi omillarga ko‘p jihatdan bog‘liqdir. Shuningdek, bu tizimda xalq va mamlakatning osoyishtaligi, ma’naviy barqarorligi ham yaratuvchanlik salohiyatiga ega. Shu ma’noda, islom tinchlik, iymon, ehson, poklik, vatanparvarlik dinidir. Tarkiban o‘ta murakkab bo‘lgan bozor munosabatlariga o‘tish sharoitida insonning fe’l-atvori, xulqi, odobi milliy va umuminsoniy qadriyatlar ta’sirida shakllanadi. Jumladan, shaxsning nafaqat oilaviy hayotiga, balki kasbiga, faoliyatiga, mansabiga, burchiga munosabatlari shariat talab va tamoyillari ruhi bilan sug‘orilgan bo‘ladi. Sir emaski, shariat musulmonlar hayotidagi barcha tamoyillar, me’yorlar, mezonlar, talablarni o‘zaro yaxlit holda tushunadi, ularni faoliyat sohiblari xatti-harakatiga tadbiq etadi. Boshqacha aytganda, fuqarolar, jamoalarning ma’naviy hayoti, ishlab chiqarish faoliyati nafaqat dunyoviy mezonlar, shular bilan bir qatorda musulmon dinidagi qadriyatlarga tayangan holda ham qaror topadi. Bozor munosabatlari sharoitida iqtisodiy islohotlarning demokratlashuvi jarayonida, I. A. Karimov aytganidek, sharqona islomiy axloq Kodeksining ahamiyati orta boradi. Shunday ekan, bugun siyosiy-ijtimoiy hayot haqida gap ketganda dinning, eng avvalo, ham milliy, ham umuminsoniy qadriyat sifatidagi ahamiyati orta borishini e’tibordan soqit qilib bo‘lmaydi. 1 I. A. Karimov. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida. 262—267-b. |