O’zbekiston respublikasi o’rta maxsu va oliy ta’lim vazirligi

GEMOTORAKS

Plevra bo’shligiga krn kuyilish manbai ko’krak qafasi devori xamda o’pka krn tomirlaridir. Plevra bo’shligiga kuyilgan krn oldin ivib qolib, bir necha soatdan so’ng ko’pincha «erib» plevra bo’shligida suyuklik xolatida bo’ladi. Bu defibrinlanish va qisman fibrinoliz bilan boliq. bo’ladi. Plevra kon to’planishiga ekssudastiya bilan javob berib, krnning suyuklanishiga olib keladi. Shuning uchun plevra bo’shligiga kuyilib, tez orada ivib dolgan kon yuqorida aytilgan sabablarga ko’ra suyulib ketadi. Ba’zan plevra bo’shligiga kuyilgan kon ivigan xrdda qoladi. Bunday gemotoraks ivigan deb ataladi. Plevra bo’shligiga kuyilgan kon mikdoriga karab kichik o’rta, katta gemotorakslar farqlanadi.

Plevra bo’shligiga kuyilgan krn mikdori 500 ml dan oshmaganda kichik gemotoraks deb xisoblanadi. Plevra bo’shlishdaga bu mikdordagi krn klinik belgilariga karab aniq/]anmaydi. Kichik asoratsiz gemotoraks 10-12 kunda o’z-o’zidan surilib ketishi mumkin.

O’rta gemotoraks — plevra bo’shligiga 500 dan 1000 ml gacha kon kuyiladi. Bunda perkussiya va auskultastiyada perkutor-tovushning kiskarishi va ko’krakning pastki burchagida nafas eshitilmasligi kuzatiladi.

Katta gemotoraks — plevra bo’shligiga 1000 ml va undan ko’p kon kuyiladi. Bu perkutor tovushning oldinda 2-3 qovuralar orasigacha, orqada butun o’pka maydonida to’mtoklashishi bilan xarakterlanadi.

Davolash taktikasi rejasini belgilashda plevra bo’shligiga kuyilgan kon mikdorini aniqlashdan tashqari, uning turini aniqlash ham muxim. Gemotoraksning kuyidagi turlari farqlanadi:

1. 
   oshib borayotgan gemotoraks plevra bo’shligiga krn kuyilishi
   davom etayotganda;
   
2. 
   barkarorlashgan gemotoraks — plevra bo’shligiga krn kuyilishi
   to’xtaganda;
   
3. 
   ivimagan gemotoraks — plevra bo’shligidagi krn suyukxolda;
   
4. 
   ivigan gemotoraks — plevra bo’shligada ivigan krn;
   
5. 
   infekstiya tushmagan (yiringlamagan) gemotoraks;
   

6) infekstiya tushgan (yiringlagan) gemotoraks, piotoraks.
Ko’krakning yopiq shikastlanishi bir vaktda pnevmotoraks va

gemotoraks — gemopnevmotoraks bilan asoratlanishi mumkin. Plevra bo’shligada bir vaktning o’zida x.avoning kon bilan birga bo’lishi davolash natijasini yomonlashtiradi. Bunday lollarda yiringli yallilanish asoratlari gemotoraksdagaga nisbatan 10 barobar ko’p uchraydi. Ko’krakning yopiq shikastlanishida o’pkaning lat eyishi kam emas, unda o’pka ichi gematomasi xosil bo’lishi mumkin. O’pkaga kon kuyilishi xajmiga karab o’pka ichi gematomasi segmentnыy, bo’lagini yoki butun o’pkani (total gematoma) egallashi mumkin. Bunda o’pka butunlay ishdan chikadi. O’pka ichi gematomasi ko’pincha aniqdanmaydi. Lekin uning borligi ko’krak shikastlanishi natijasida katta ahamiyatli bo’ladi, chunki total gematoma bo’lishi bemor xayotiga xavf tugdirishi mumkin. O’pka ichi gematomasini shikastlanishdan keyingi birinchi soatlarda aniqlash juda qiyin bo’ladi. Uning borligiga ko’krak shikastlangandagi umumiy belgalaridan tashqari, yo’galgandan so’ng kon tuflash, perkutor tovush va auskultastiyada nafasning yo’qligi tasdiklaydi. Klinik belgalariga karab gemotoraksni o’pka ichi gematomasidan ajratish juda qiyin, chunki ularning umumiy va maxalliy belgilari bir xil bo’ladi. Rentgenologik tekshirish va plevra bo’shligining diagnostik punkstiyasiga asosan diagnozni aniqlash mumkin.

Ko’krakning oir yopik; shikastlanishlarini davolash

Ko’krak kafasining oir shikastlanishlarida, ayniqsa, plevropul-monal shok bilan bo’lganda, nafas olish va yurak-kon tomirlar faoliyatini tiklashga qaratilgan tezkor reanimastion muolajalar o’tkazish kerak Reanimastion muolajalar kompleksiga (yiindisiga) intubastiya qilish, apparat bilan nafas olishga o’tkazish, oksigenoterapiya, novokain bilan blokadalarning kerakli barcha turlarini qilish kiradi. Ko’rsatma bo’lganda plevra bo’shligi punkstiya qilinib, u erdan kon va xavo chikariladi. Yuqori nafas yo’llari so’rilib tozalanadi, kon va kon o’rnini bosuvchi suyukdiklar kuyiladi. Agar katta gemotoraks yoki taranglashgan klapanli pnevmotoraks kuzatilsa, tezkor torakotomiya qilinishi kerak

O’pka to’qimasi yirtilganda davolash taktikasi shikastlanish xarakteriga va darajasiga boliq. bo’ladi. Ko’krakning yopiq shikastla­nishlarida ularning asosiy belgilari teri osti emfizemasi, kon tuflash va oir shikastlanishlarda gemopnevmotoraks bo’lib xisoblanadi. Plevra bo’shligidagi xavo va kon to’la chikarilishi kerak Bu bilan o’pkaning yozilishiga erishiladi. Plevra bo’shligidan kon va ekssudatni chiqarish, aspirastiya qilish uchun uni punkstiya qilinadi. Punkstiyani odatda UP-USh kovurgalar orasidan, o’rta yoki orqa qo’ltikosti chizigi bo’ylab qilinadi (246-rasm). Plevra bo’shligidagi xavoni chiqarish uchun punkstiya P-Sh qovuralar orasidan o’rta o’mrov chizigi bo’ylab, bemorning o’tirgan x,olatida qilinadi. Bunda igna teshigi kerakli darajada katta bo’lishi va o’pkaga rezina naycha kiygizilib, kiskich bilan kisilgan bo’lishi lozim. Agar jo’mrakli naycha qo’llanilsa yana ham yaxshi bo’ladi.

Jane shpristi yoki elektr so’rgich yordamida aspirastiya qilinadi. Punkstiyadan oldin punkstiya kilinadigan joy mahalliy oriqsizlantiriladi. Katta bo’lmagan, barkarorlashgan gemopnevmo-torakslarda bir marta aspirastiya qilinib, plevra bo’shligini krn va havodan tozalash mumkin. Agar buning iloji bo’lmasa, kayta punkstiya qilinib, o’pka to’la yozilguncha plevra bo’shligi tozalanadi, natijasi rentgenologik tekshirilib boriladi.

Agar plevra bo’shlishga krn qayta to’plansa, bu krn kuyilishi davom etayotganini biddiradi. Krnningyangiligani aniqlashda Ruvilua-Greguar sinamasi qo’llaniladi. Buning uchun so’rib olingan krnni probirkaga ko’yiladi. Yangi krn tezda ivib qoladi. Plevra bo’shligida bir necha soat davomida qolgan krn ivimaydi, bu kon okishi to’xtaganini bildiradi. Qon okishining davom etayotganligini aniqlash uchun periferik krndaga va punktatdaga gemoglobin mikdori aniq,1anadi. Agar periferik krndagi va punktatdagi gemoglobin mikdorlari teng yoki bir oz farqi bo’lsa, kon okrshi davom etayotganligi x,akdsta dalolat beradi. Qon okhshi davom etib, tezda oshib borayotgan gemotoraks kuzatilganda tezkor torakotomiya qilish kerak Operastiya vaktida qon okish manbai aniqlanib, kon okishi to’xtatiladi.

Klapanli pnevmotoraks hollarida bemorlarga yordam berish va reanimastion muolajalar o’tkazishdan oldin plevra bo’shligi punkstiya qilinib, havo chiqarilishi kerak Agar punkstiyadan so’ng plevra bo’shligida qayta havo to’plansa, unga Byulau (247-rasm) bo’yicha doimiy drenaj o’rnatilishi yoki plevra bo’shligidagi havoni elektr so’rgich yordamida aspirastiya qilib turish kerak

Klapanli pnevmotoraksni doimiy aktiv aspirastiya qilish usuli bilan davolashda yaxshi natijalarga erishish uchun aseptika qoidalariga rioya qilish, sistemasining to’la germetikligini ta’minlash, asta-sekin to’la aspirastiya qilish va doimiy manfiy bosimni xosil qilib, uni ushlab turishdadir. Agar 3-5 kun ichida axvol yaxshilanmasa va plevra bo’shligiga xavo kirishi davom kilsa, kechikthustmay torakotomiya qilinib, ichki klapan bartaraf qilinishi kerak Drenaj naychasidan doimo bosim ostida xavo chikaversa, bu yirik bronx yoril-ganidan dalolat beradi. Uni berkitish

uchun faqat jarroxlik usuli talab kdli-nadi. Operastiya xajmi o’pka tekshirilgandan keyin aniqlanadi. Ko’pincha o’pka yoki bronx jaroxati tikiladi.