O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent davlat agrar universitet
Yüklə 229,97 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tekshirdi: Jo’rayev.F Bajardi: ___________ TOSHKENT-2015
- Uchinchidan
- To’rtinchidan
|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI QISHLOQ VA SUV XO’JALIGI VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT AGRAR UNIVERSITET Mavzu: Bozor iqtisodiyotini tartibga solishda davlatning roli
Bozor iqtisodiyotini tartibga solishda davlatning roli .
Reja: 1. Davlatning milliy iqtisodiyotni tartibga solishdagi roli haqidagi nazariya va qarashlar. 2. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish, uning maqsadi va vazifalari.
Davlatning milliy iqtisodiyotni tartibga solishdagi roli haqidagi nazariya va qarashlar Iqtisodiyot nazariyasi tarixida davlatning iqtisodiyotdagi roli masalasi ilmiy asosda dastlab A.Smit tomonidan o‟rganilgan va tegishli nazariy ta„limot berilgan. A.Smitning “Xalqlar boyligining tabiati va sabablarini tadqiq qilish haqida” (1776 yil) degan kitobida bozor usullari orqali iqtisodiyotning o‟zini-o‟zi tartibga solishning zarurligi ta„kidlab o‟tilgan. A.Smitning fikricha, xususiy tovar ishlab chiqaruvchilar bozori davlat nazoratidan to‟liq ozod bo‟lishi zarur. Bu qoidaga amal qilinsa, iste„molchilar talabiga mos ravishda ishlab chiqarishni tashkil qilish imkoni vujudga keladi. Bunda bozor vositasida tartibga solish, har qanday chetdan aralashuvsiz ishlab chiqaruvchilarni butun jamiyat manfaatlari uchun harakat qilishga majbur qiladi. A.Smit davlatning iqtisodiy jarayonlarga har qanday aralashuvi oxir oqibatda faqat yomonlashtiradi deb hisoblagan. Biroq, uning mazkur nazariyasi 1929-1933 yillarda bozor iqtisodiyotiga asoslangan deyarli barcha mamlakatlarni qamrab olgan iqtisodiy inqiroz davrida tanqidga uchradi. Iqtisodiy tanazzul va ommaviy ishchizlik davlatning iqtisodiy jarayonlarga aralashuvini kuchaytirishni taqozo qildi. Davlatning iqtisodiyotdagi rolini oshirishmasalasi J.M.Keynsning “Ish bilan bandlik, foiz va pulning umumiy nazariyasi” (1936 yil) nomli kitobida o‟z aksini topdi. J.M.Keyns o‟zining kitobida davlat fiskal va kreditli tartibga solish vositalaridan foydalanib, jamiyatning yalpi talabini rag‟batlantirishni va aholining ish bilan bandligini ta„minlashi zarurligini isbotlaydi. Urushdan keyingi davrda Keyns nazariyasidagi ko‟rsatmalardan bozor iqtisodiyoti amalda ustun bo‟lgan barcha mamlakatlarda foydalanildi. Hozirgi davrda davlat tomonidan tartibga solishning muhim maqsadi sifatida nafaqat tsiklga qarshi tartibga solish va ish bilan bandliki ta„minlash, balki iqtisodiy o‟sishning yuqori darajasini va yaxlit takror
ishlab chiqarish jarayonini optimallashtirish (maqbullashtirish)ni rag‟batlantirish tan olinadi. Ma„muriy-buyruqbozlikka asoslangan tizimdan bozor iqtisodiyotiga o‟tish sharoitida lavlatning milliy iqtisodiyotga aralashuvi quyidagi holatlar orqali izohlanadi:
tartibga solish orqali bajarish mumkin bo‟lmagan yoki samarali ravishda amalga oshirib bo‟lmaydigan vazifalarni oladi.
xususiy tavsifi bir qator ijobiy va salbiy oqibatlarni tug‟diradi. Davlat yakka tadbirkor yoki iste„molchidan farqli, jamiyat manfaatini ifodalab, qo‟shimcha ijobiy samarani rag‟batlantirishga va aksincha salbiy samara bilan bog‟liq faoliyatni tartibga solishi va cheklashga harakat qilishi zarur.
beradiki, inividual iste„molchilar hamma vaqt u yoki bu tovarni iste„mol qilishning oqibatlarini ob„ektiv baholay olmaydi. Shu nuqtai nazardan, davlat foydali iste„molni kamaytirish va aksincha sog‟liqqa salbiy ta„sir ko‟rsatuvchi tovarlar iste„molini cheklash vazifasini o‟z zimmasiga oladi.
ayrim holatlari yengillashtirish vazifasini oladi. Beshinchidan, hozirgi sharoitda barqaror izchil iqtisodiy o‟sishni rag‟batlantirish vazifasi ham davlatning zimmasiga tushadi. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning ma„lum chegaralari ham mavjud bo‟lib, ular davlatning ishlab chiqarish samaradorligiga ta„chiridan kelib chiqadi. Iqtisodiyotga davlating har qanday aralashuvi ma„lum xarajatlarni taqozo etadi. Ularga eng avvalo tartibga solishni tashkil etish va amalga oshirish bo‟yicha xarajatlarni kiritish mumkin. SHuningdek, tartibga solishning u yoki bu shakli bozor muvozanati, ishlab chiqarish hajmi, resurslarning qayta taqsimlanishiga ko‟rsatish mumkin bo‟lgan ta„sirni ham hisobga olish mumkin. 90 yillardan boshlab iqtisodiyotni tartibga solishda Keynscha tendentsiyalar yangidan kuchaya boshladi. Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning yangi tipi davlat va xususiy sektor o‟rtasidagi munosabatlarni ro‟yobga chiqarish, davlat tomonidan tartibga solishning moslashuvchanligini oshirish, to‟g‟ridan-to‟g‟ri aralashuv shakllari va byurokratik nazoratning namoyishi bilan tavsiflanadi.
Yüklə 229,97 Kb. Dostları ilə paylaş:
|