O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi. Toshkent davlat agrar universiteti

16 modda Birja a’zolari. 
- Birja tomonidan belgilangan tartibda shu birjadagi brokerlik o’rnini sotib 
olgan yoki belgilangan tartibda bepul olgan yuridik shaxslar birja a’zolari hisoblanadi. 
- Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, ularning masabdor shaxslari 
shuningdek birja xodimlari birja a’zosi bo’lishlari mumkin emas. 
Izoh* Zaruriy hollarda qonunning har-bir moddasi va bandi bo’yicha qisqacha 
tushintirish (sharh) beriladi.
 Savollar: 
1. Iqtisodiyotni tartibga solish va rivojlantirishda qonunlarning tutgan o’rni va 
ahamiyati. 
2. Birja qonunchiligi, O’zbekiston Respublikasining “Birjalar va Birja ishi 
to’g’risida” gi qonuni. 
3.5 bo’lim va bir nechta moddalarni aytib bering? 
4.Brokerlar faoliyati qaysi moddaga kiradi? 

---

Ma’ruza № 3 
 
Mavzu: Birja tovari. Birjalarda olib boriladigan savdo jarayoni. 
 
Reja 
1.Birja tovari tushunchasi tovarlarini birjaga joylashtirish va savdolarga 
ruxsat etish tartibi. 
2.Birja savdolarini olib borish tartibi. 
3.Mintaqaviy bo’linmalardagi savdolarda ishtirok etish. 
4.Bitimlarni tuzish va ro’yxatga olish. 
 
 
Adabiyotlar ro’yxati. 
 
1. T.R.To’xtaboev. “O’zbekistonda birja savdolarining rivoji va istiqbollari” 
TDIU “O’quv qo’llanma” T-2007 yil. (22-26 betlar)
2. I.Butikov. “Qimmatli qog’ozlar bozori” “O’quv qo’llanma” T: 
“Konsauditinform” -2001 yil (44 bob 328-339 betlar) 
3. Tovar xomashyo birjalari savdolarida eksport-import bitimlarini amalga 
oshirish tartibi. 
“Me’yoriy metodik qo’llanma” Respublika ko’p tarmoqli agrosanoat birjasi 
Toshkent – 2006 yil. 
4. YO. Abdullaev “Qimmatli qog’ozlar”
Savol va javoblar. Toshkent “Mehnat” -1997 yil. 
5. “Birjevaya deyatelnost” (Teksto’ leksiy) Tosh DAU-2002 god. 6.
«Birja» iqtisodiy gazetasi. 
Birja savdolarining ob’ekti tovarlar tarkibini har-bir birja o’z ixtisoslashuvi va 
hususiyatlaridan kelib chiqqan holda o’zi musta’qil holda belgilaydi. YUqorida 
ta’kidlanganidek birja savdolari ob’ekti bo’lgan birja tovari tushunchasi to’g’risida 
gapirilganda ushbu tushunchaga ilmiy va o’quv adabiyotlarda turlicha ta’rif va 
tafsiflar berilgan. Albatta har-bir holatda ushbu masalaga yondashgan olim va 
amaliyotchilar o’z nuqtai nazaridan to’g’ri talqin etgan deyish mumkin. 
Biz bu tushunchani aniq hujjatga ya’ni O’zbekiston Respublikasining «Birjalar 
va Birja ishi to’g’risida” gi qonunga asoslangan holda ta’rif beramiz.
Mazkur qonunning “Birja tovari” deb nomlangan 8 moddsida quyidagicha ta’rif 
berilgan: Birja tovari – Bu belgilangan tartibda birja savdolariga chiqarilgan muayyan 
tur va sifatdagi tovar shu jumladan tovarga doir standart kontrakt birja tovari 
hisoblanadi. 
Er, yer osti boyliklari, suvlar, boshqa tabiiy resurslar, moddiy meros va 
intellektukal mulk ob’ektlari, shuningdek qonun hujjatlariga muvofiq fuqarolik 

---

muomilasidan chiqarilgan mol-mulk birja tovari bo’lishi mumkin emas deb belgilab 
qo’yilgan. 
Birja tovarlariga qo’yiladigan talab va asosiy shartlardan biri erkin narx 
belgilashbo’lib, bozor konyukturasiga bog’liq holda tovarlarga narx (ijtimoiy, siyosiy, 
iqtisodiy va boshqa qator omillar) ni hisobga olgan holda belgilanishi lozim.
Birja tovarlariga qo’yiladigan talablardan yana biri tovarlar sifatiga talablar 
qo’yish, transportirovka qilish, o’lchash saqlash shartlarini amalga oshirishdir. Bu 
tovar texnik ta’rifi, standarti bqyicha namunalarni ko’rmasdan sotish mumkinligini 
ko’zda tutadi. 
Standartlashtirish birja tovarining aslini aniq tovarlarga bo’lgan talab va taklifni 
vujudga keltiradi va eng yaxshi iqtisodiy natijalarga erishishga yordam beradi. 
Shunday qilib tovarlarning birja tomonidan o’rnatilgan standartlarga javob berishligi 
ularga qo’yilgan asosiy talablardan hisoblanadi. Shu sababli bir qator tovarlarning 
hususiyatlari ko’rsatkichlarini bir xil qilib belgilashda muhim ahamiyat kasb etadi. 
Birja standartlari xaridorlar talabi asosida doimiy ravishda qayta ko’rilib to’ldirilib 
ya’ni mukammallashtirib boriladi.