O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi. Toshkent davlat agrar universiteti

2. Birja savdolarini olib borish tartibi. 
Birja savdolariga bitim tuzish huquqiga ega bo’lgan va bunday huquqga ega 
bo’lmagan shaxslarga ruxsat etiladi. Bitim tuzish huquqiga faqat birja (a’zolari) 
xodimlari yoki ularning ishonch qog’ozi bilan faoliyat ko’rsatuvchi vkillar ega 
bo’ladi. 
Bitim tuzish huquqisiz Birja ishini nazorat qiluvchi organlar vakillariga ruxsat 
etiladi. Bunga: 
- birja boshqaruvi raisi va o’rinbosarlari; 
- birjaning bosh makleri; 
- seksiyalar va birjaning mintaqaviy bo’linmalari bo’yicha savdoni o’tkazuchi 
maklerlar. 
- broker yordamchilari (har-bir brokerlik idorasidan faqat bir kishi); 
- boshqaruv tomonidan ruxsat etilgan birja xodimlari; 
- Respublika fond bozorini nazorat qiluvchi organning noziri. 
Birja boshqaruvi raisi , uning o’rinbosarlari va nazorat qiluvchi nozir o’tkazilayotgan 
savdo jarayoniga tezkorlik Bilan aralashishi, hatto ularni to’xtatib qo’yish va savdo 
sessiyasini yopib qo’yish huquqiga egadirlar. 
Alohida ta’kidlash lozimki birja xizmatchilari o’z brekerlik idoralarini tashkil 
etishi va birja axborotlarini boshqalarga berish va yetkazish xuquqiga ega emaslar. 
Savdo vaqtida savdo zalida ishtirok etayotgan birjaning maklerlar va brokerlar
tarkibi QQ lar bozorini nazorat qiluvchi organ tomonidan berilgan maxsus 
shahodatnomalarga (litsenziyalarga) ega bo’lishi shart.
Savdolar birjaning operatsiya (savdo) zalida, mintaqalarda esa birjaning 
boshqaruvi tomonidan belgilangan joylarda o’tkaziladi. Qimmatli qog’ozlarning har-

---

xil turlari bo’yicha savdolar savdo zalining turli joylarida (savdo seksiyalari va 
maydonlarida) yoki bir joyda turli vaqtlarda o’tkaziladi. Ushbu savdo jarayonlari birja 
boshqaruvi raisi tomonidan tasdiqlangan maxsus dastur asosida amalga oshiriladi. 
Savdolarda ishtirok etish uchun har-bir brokerlik idoralari belgilangan tartib va 
talablar asosida talabnomalarni birjaning tegishli bo’linmalariga topshiradi. 
Boshqaruv tomonidan tasdiqlangan jadvalga muvofiq barcha talabnomalar 
qabul qilinganidan so’ng bo’lajak savdo sessiyasi uchun talabnomalar ro’yxati 
shakllanadi. 
Ushbu ro’yxatga binoan brokerlar savdo boshlanishiga bir soat qolganida 
tegishli ruxsatnomalarni elektron yoki bosma shaklda savdo zali terminallaridan 
olishlari mumkin bo’ladi. Svdolar jarayonida savdo tizimiga kirish xavfsizligini 
ta’minlash uchun har-bir brokerga o’z shaxsiy parollari beriladi.
Savdo boshlanishiga bir soat qolganida birja xodimlari elektoron tizimni 
tayyorlab uning ishga layoqatli ekanligini tekshiradi. 
Ushbu vaqtda brokerlarga operatsiya zalida bo’lishi va birjaning malumotlar 
bazasida mavjud bo’lgan emitentlar xaqidagi malumotlardan foydalanishga ruxsat 
beriladi. 
Savdo boshlanganligi xaqidagi elon eshitirilgandan keyin birja makleri elektoron 
savdo tizimini ishga tushuradi. Bunda dasturga muofiq makler movqeylarni birin 
ketin brokerlarga ko’rib chiqish uchun jo’natadi. 
Har bir movqey uchun 15 soniya vaqt ajratiladi. 
Bu vaqt ichida broker:
1.Taklif narxini pasaytirilishini so’rashi; 
2.Savdoga qo’yilgan paketlarni qismlarga ajratishni so’rashi; 
3.Elektron pochta tizimi orqali qo’shimcha axborot so’rashi. 
4. Qimmatli qogozlarni xarid qilish uchun yoki sotish uchun talabnoma jo’natishi 
mumkin. 
Agar 20 soniya davomida biror bir boshqa broker yoki brokerlik idorasidan talab 
noma kelib tushmasa makler bitimni qayd etadi. Bu jarayon savdo zali barcha 
mintaqaviy bo’limlardagi terminallarda shuningdek elektron birja lavxasida aks 
etiradi.Agar qo’rib chiqilayotgan mavqeyga 2 yoki undan ortiq talabnomalar kelib 
tushsa ular o’rtasida kim ochdi savdosi o’tkaziladi va eng yuqori narx taklif etgan 
broker golib bo’ladi.