O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi. Toshkent davlat agrar universiteti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ma’ruza № 4 

---

Mavzu: Birja tarkibi va Birja ishini boshqarish. 
Reja 
1. Fond birjasi bozor infratuzilmasining muhim muossasasi sifatida. 
2. Toshkent RFB si, uning funksional va tarkibiy bo’linmalari (tuzilmalari). 
3. Birja ishini boshqarish. 
Adabiyotlar ro’yxati. 
 
1. I.Butikov. “Qimmatli qog’ozlar bozori” “O’quv qo’llanma” T: 
“Konsauditinform” -2001 yil ( 288-362 betlar) 
2. V. A. Chjen “Xususiylashtirish asoslari” (162-190 betlar)
3. “Qimmatli qog’ozlar bozori” Toshkent – 1996 y. (30-34 betlar) 
O’zbekiston Respublikasi Davlat Mulk Qo’mitasi nashri
4. YO. Abdullaev “Qimmatli qog’ozlar”
Savol va javoblar. Toshkent “Mehnat” -1997 yil. 
4. “Birjevaya deyatelnost” (Teksto’ leksiy) Tosh DAU-2002 god. 6.
«Birja» iqtisodiy gazetasi. 
1. Fond birjasi bozor infratuzilmasining muhim muossasasi sifatida. 
O’zbekistonda fond birjalari ya’ni QQB to’g’rismida so’z boshlashimizdan avval 
shuni aytish lozimki o’tgan bir necha o’n yilliklar davomida amal qilgan siyosiy va 
iqtisodiy tizim davrida iqtisodiyotda va Respublikamiz aholisi uchun qimmatli 
qog’ozlar (aksiya, veksel ....... kabilar) va fond bozori degan tushinchalar mutlaqo 
begona bo’lib, ushbu iboralarni ishlatgan odamlar va mutaxassislarga shubha bilan 
qaralgan. 
Respublikamiz o’z mustaqilligiga erishgandan so’ng esa vaziyat tubdan o’zgarib 
Mamlakatimiz Prezident iva Hukumati tomonidan olib borilayotgan “Davlat 
tasarrufidan chiqarish, o’ususiylashtirish, hususiy biznesni qo’llab – quvvatlash, 
rivojlangan xorijiy davlatlar sarmoyalarini jalb etishga qaratilgan iqtisodiy siyosat” 
natijasida qimmatli qog’ozlar bozorini shakllantirish va uni rivojlantirish borasida 
jiddiy ishlar amalga oshirildi. 
YA’ni Respublikada keng ko’lamda boshlangan xususiylashtirish jarayoni QQB 
ni ya’ni fond birjalarini rivojlanishi uchun asos bo’lib xizmat qildi. 
Ushbu jarayonlar shakllanishining yaqin tarixiga nazar solsak 1991 yilda qabul 
qilingan “Davlat tasarrufidan chiqarish va xussisiylashtirish to’g’risida” gi qonunda 
asosan yopiq turdagi AJ lar ko’zda tutilgan edi. (1 - bosqich) .........?! 
1994 yilning yanvar oyida “O’zbekiston Respublikasida davlat tasarrufidan 
chiqarish, xususiylashtirish jarayonini yanada rivojlantirishning ustivor yo’nalishlari 
to’g’risida” gi Prezident Farmonining chiqarilishi Respublikada fond bozorining 
rivojlanishida muo’im hadam bo’ldi. – Chunki bu Farmonda davlat korxonalarini 

---

ochihq turdagi AJ larga aylantirish – Davlat tasarrufidan chiqarishning bosh 
yo’nalishi sifatida qaralishi, ularaksiyalarning bir qismi majburiy tarzda erkin savdo 
ga qo’yilishi belgilab qo’yilgan edi. Shu sababli xozirgi kunda minglab fuqarolarimiz 
aksiyadorlarga aylanib o’z devidentlarini olmoqdalar va AJ larni boqarishda bevosita 
ishtirok etmoqdalar. 
Shuningdek xozirgi kunda fond bozorini (Fond birjalarni ) tashkil etish va 
rivojlantirishga alohida e’tibor berilib, ularga turli imtiyoz va huquqlar berilgan. 
Endi bevosita Fond birjalari to’g’risida so’z yuritadigan bo’lsak ularning qimmatli 
qog’ozlarning aloxida uyushgan bozori ekanligi Ushbu birjalarning bozori infra 
tuzilmasining nixoyatda muxim bo’g’ini ekanligi bilinadi. 
Fond birjalari – real kapitalning rivojlantirishni aks ettirgan holda ularning 
o’sishiga ko’p jihatdan yordam beradi. Ular faoliyati QQ larni sarmoyadorlarning 
keng qatlami ichida tarqatilishini ta’minlaydi. Bu esa jamiyatning katta qismining 
moddiy ahvolining yaxshilanishiga ko’maklashadi. YA’ni ular sarmoyalarining bir 
tarmoqdan ikkinchi tarmoqqa oqib kirishini, ularning eng istiqbolli sohalarda 
to’planishini ta’minlaydi. Bundan tashqari turli korxonalar, xo’jalik tarmoqlari va 
sohalarni bozor nuqtai nazaridan qiyoslashga yordam beradi. Shuningdek fond 
birjalari bozor o’zgarishlari yo’liga qadam qo’ygan yosh mustaqil davlatlar hayotida, 
ularning ijtimoiy – iqtisodiy rivojlanishida muhim axamiyatga ega bo’ladi.
Demak QQB, Fond birjalari – Iqtisodiyotni xusussiyatlashtirish, davlat tasarufidan 
chiqarish, iqtisodiyotning ustivor tarmoqlarini rivojlantirish va aholining bo’sh pul 
mablag’larini iqtisodiyotni rivojlantirish maqsadlariga jalb etishda kata o’rin egallar 
ekan. Bunday sharoitda fond birjasi QQ ni tashkil etuvchi boshlang’ich omil nuqta 
bo’lib xizmat qiladi. 
4. Toshkent RFB si, uning funksional va tarkibiy bo’linmalari (tuzilmalari) . 
Respublikamizda dastlab 19991 yil may oyida «Toshkent” tovar xom ashyo birjasi 
tashkil etildi. 1992 yilning oxirida “Toshkent” birjasi negizida – “Toshkent” 
O’zbekiston Respublikasi tovar – fond birjasi tashkil etilib uning tarkibida “fond” 
bo’limi tashkil etilgan. Respublikada jadal sur’atlar Bilan amalga oshirilayotgan 
xususiylashtirish jarayoni natijasida alohida fond birjasini tashkil etish zaruriyatini 
yuzaga keltirdi. 
Shu sababli O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1994 yil 8 apreldagi 
Farmoniga muvofiq “Toshkent” fond birjasi tashkil etildi. 1995 yilda Toshkent 
RFBning Samarqand, Buxoro va Andijon xududiy filiallari keyinchalik esa 
respublikaning barcha viloyatlarida uning filiallari tashkil etildi. 
Respublikaning amaldagi qonun hujjatlarida fond birjasiga quyidagicha ta’rif 
berilgan: 
Fond birjasi – bu qimmatli qog’ozlar bir maromda muomilada bo’lishining zaruriy 
shart – sharoitlarini ta’minlash, ularning bozor bahosini (qimmatli qog’ozlarning 
talab va taklifi o’rtasidagi muvozanatni aks ettiruvchi narxlarni) belgilash va ularga 
doir ma’lumotlarni keragicha tarqatish, QQ bozori qatnashchilarining kasb 

---

mao’oratini yuqori darajada saqlab borish faoliyatining aloxida sohasi bo’lgan 
tashkilotdir. 
O’tgan davr mobaynida ushbu birja Respublika iqtisodiyotidagi xususiylashtirish 
jarayonida yetakchi o’rin egallab bu yo’nalishdagi yagona tashkilot xisoblanadi. U 
nafaqat Respublikamiz balki MDX va dunyo miqyosidagi yirik birjalardan 
xisoblanadi. 
1996 yilda “Toshkent” Respublika fond birjasi yevrosiyo fond birjalar 
federatsiyasiga qo’shildi. Bu xalqaro tashkilotning qarorgohi Istanbul shahrida 
joylashgan. 
1998 yil bahorida Toshkent RFB tomonidan “QQlar listingi to’g’risidagi 
nizom”ni, qabul qildi. 1994 – 199 yillar mobaynida savdolar hajmi doimiy ravishda 
o’sish tamoyiliga ega bo’ldi. 
Misol uchun 1994 yilda ushbu birjada tuzilgan bitimlar o’ajmi 310 mln. So’mni, 
sotilgan aksiyalar soni 200 000 donani tashkil etgan bo’lsa 2000 yilning boshiga 
bitimlar o’ajmi 5,2mlrd. So’mni, sotilgan aksiyalar soni esa 8.7. mln. donani tashkil 
etgan. 
“Toshkent” Respublika fond birjasining Tashkiliy tuzilmasi. 
1. Aksiyadorlar umumiy yig’ilishi 
2. Taftish komissiyasi 
3. Kuzatuv kengashi 
4. Boshqaruv 
5. Boshqaruv raisi 
6. Boshqaruv raisining birinchi o’rinbosari 
Texnikaviy ta’minot boshqarmasi 
Birja tizimlari xizmati 
Orgtexnikadan foydalanish va unga xizmat ko’rsatish 
Aloqa xizmati 
Ekspert taxliliy boshqarma 
Ekspert kotirovka xizmati 
Tahliliy xizmat 
Metodologiya xizmati 
Ekpert kotirovka komissiyasi 
Intizom komissiyasi 
7 Moliya boshqarmasi 
Huquqiy boshqarma 
Axborot boshqarmasi 
Nashriyot xizmati 
Ommaviy axborot vositalari bilanishlash xizmati 
Tashqi aloqalar xizmati 
Ishlar boshqarmasi 

---

 
Nizolar bo’yicha komissiya 
8 Boshqaruv raisining o’rinbosari 
Savdoni tayyorlash va o’tkazish boshqarmasi 
Bitimlarni ro’yxatga olish va rasmiylashtirish boshqarmasi 
XIF Lar dasturlariga xizmatlar ko’rsatish bo’limi 
Aksiyadorlar, birja a’zolari bilan o’zaro hamkorlik qilish va sho’’ba xo’jalik 
jamiyatlari faoliyatini muvofiqlashtirish boshqarmasi. 
Malaka komissiyasi.