O’zbekiston respublikasi qishloq va suv xo’jaligi vazirligi toshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti

Qurilish montaj ishlari sarflarining tarkibi (%) 
Sarflarning moddalari 
Melioratsiya 
qurilishi 
Qishloq xo’jalik 
qurilishi 
Qurilishning 
barcha sohalari 
Bevosita sarflar
83,7 
82,5 
83,5 
Shu jumladan: material sarflari 
40,6 
56,5 
54,3 
Ishchilarning asosiy ish haqi 
12,5 
16,0 
14,2 
Mashinalarni ishlatish xarajatlari 
27,0 
17,5 
10,7 
Boshqa xarajatlar 
3,6 
2,5 
4,3 
Ustama xarajatlar 
16,3 
17,5 
4,3 
Jami xarajatlar 
100 
100 
100 
 
Suv xo’jaligi qurilishidagi qurilish montaj ishlari tannarxining tarkibi iqtisodiyet 
rivojlanishi va texnika taraqqiyoti ta’sirida o’zgarib boradi. So’nggi o’n yillik mobaynida 
materiallar va mashina hamda mexanizmlarni ishlatishga haq to’lash sarflarining ulush 
ko’paydi, asosiy ish haqi va boshqa bevosita sarflar ulushi kamaydi.
Turli joylarda qurilgan bir turli ob’ektlar qurlishi qiymatining umumiy hajmini 
taqqoslab bo’lmaydi. Shuning uchun taqqoslash uchun ulushli ko’rsatkichlardan 

---

foydalaniladi. Tizimning sug’oriladigan maydon 1 gektari hisobidagi qurilish qiymati, yer 
ishlarining 1 m
3
hisobidagi, qo’yilgan betoning ishdagi qiymati suv xo’jaligi qurlishidagi 
ana shunday ko’rsatkichlardir. 
 
 
 
6.7. Melioratsiya hamda ta’mirlash qurilish ishlari tannarxini kamaytirish 
tadbirlari 
Melioratsiya ishlari tannarxi-suv xo’jaligi tashkilotlari va qishloq xo’jalik 
korxonalari faoliyatini harakterlaydigan kompleks iqtisodiy ko’rsatkichdir. Unda ishlab 
chiqarishning barcha mehnat va mablag’lar sarfi aks etadi. Melioratsiya va ta’mirlash 
qurilish tannarxini kamaytirishga qaratilgan tadbirlar o’z iqtisodiy ahamiyatiga ko’ra halq 
xo’jaligi, tarmoq va ichki xo’jalik tadbirlariga bo’linishi mumkin. 
Tannarx shakllanishiga ta’sir o’tkazadigan halq xo’jalik tadbirlari moddiy resurslar 
bahosini hosil qilish, tariflar, smeta me’yorlari, moddiy texnika ta’minoti bilan bog’liqdir. 
Tarmoq omillarining mahsulot tannarxiga ta’siri ishlab chiqarishni to’plash, uni 
ixtisoslashtirish, ishlab chiqarish kooperatsiyasi va boshqarish shaklllari orqali namoyen 
bo’ladi. Bu omillar suv xo’jaligi ishlab chiqarishni yanada industirlashtirish, melioratsiya 
texnikasidan yaxshi foydalanish, kadrlar malakasini oshirish, pirovard natijada mehnat 
unumdorligini oshirish va ishlar tannarxini kamaytirish uchun sharoitlar yaratadi.
Maxsulot tannarxiga ta’sir ko’rsatadigan ichki xo’jalik omillari ishlab chiqarish 
dastursini bajarishga qaratilgan tashkiliy xo’jalik tadbirlarining yig’indisidir. 
Suv xo’jaligi mahsuloti tannarxini kamaytirish yo’llari to’g’risida gapirish uchun 
sarflar tarkibiga asoslanmoq kerak. Mahsulot yeki ishlar tannarxi tarkibini o’rganish uning 
tuzilishini ochib kamaytirish rezervlarini aniqlash imkonini beradi. Tannarx tarkibida ish 
haqi katta o’rin tutadigan sermehnat ishlarda, birinchi galda, ishlab chiqarish texnika 
darajasini oshirish hisobiga sermehnatlikni kamaytirishga e’tibor beradi. Ko’p material 
talab qilinadigan ishlab chiqarish jarayonlarida moddiy sarflarni kamaytirish yo’llari izlab 
topiladi.
Sug’oruv suvi tannarxiga ta’sir o’tkazadigan omillar tizim va tashkiliy xo’jalik 

---

sharoitlari holatiga bog’liq bo’ladi. Sug’orish tizimining texnika holati shaxobcha KZI va 
KPD ning ko’rsatkichlari bilan harakterlanadi. Bu koeffitsentlar qiymati qancha yuqori 
bo’lsa, melioratsiyalanadigan maydon va sug’orish suvidan shuncha samarali foydalaniladi. 
Bu esa tizimdan foydalanishning ayni bir xil chiqimlarida yuqori samaraga erishini 
bildiradiki, shunday bo’lishi doimo mahsulot birligi tannarxi pasayib borishiga olib keladi.
Sug’orish suvi yo’qolishlarini kamaytirish ekspluatatsion sarflar kamayishini, 
sug’oriladigan maydonlar esa ko’payishini bevosita va bilvosita ta’minlaydi. 
Toshkent viloyati KG’SXT ning ishlab chiqarish faoliyatini tahlil qilish ulushli 
ekspluatatsion sarflar o’zlari ixtiyoridagi maydonlar hajmiga bog’liq ekanligini ko’rsatadi. 
6.4-jadval 
Ko’rsatkichlar 
Sug’oriladigan maydon bo’yicha 
QG’SXT guruhlari 
O’rtacha 
15 gacha 
15-25 
gacha 
25-40 
gacha 
40 dan 
ko’p 
Guruhdagi QG’SXTlar soni. 
Ulushli ekspluatatsiya sarflari, so’mG’ga. 
Shu jumladan:
Ekspluatatsion shtatlari saqlash so’mG’ga. 
Joriy ta’mirlash xarajatlari, so’mG’ga. 
Boshqa xarajatlar 
Bir ekspluatatsion ishchiga to’g’ri keladigan yer 
maydoni, ga 
5 
1430 
3200 
2900 
200 
17400 
4 
1340 
2700 
2400 
200 
14300 
5 
1100 
2600 
2200 
300 
28500 
2 
1010 
2100 
2100 
100 
34400 
- 
1160 
2600 
2400 
200 
20000